برای مقابله با شایع‌ترین آسیب‌های روانی کرونا چه کنیم؟
تب بیشتر از ۳۷ درجه، بدن‌درد، تنگی‌نفس، سرفه‌های خشک و... علائم ابتلای جسمی به کروناست که همه را حفظ شده‌ایم، غافل از اینکه این بیماری با محدودیت‌ها و تغییرات ناخواسته در سبک زندگی، روح و روانما‌ن را هم زخمی کرده است. در این مطلب چند آسیب روانی شایع ناشی از کرونا و راهکارهای آن را به اختصار مرور می‌کنیم.
فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ تب بیشتر از ۳۷ درجه، بدن‌درد، تنگی‌نفس، سرفه‌های خشک و... علائم ابتلای جسمی به کروناست که همه را حفظ شده‌ایم، غافل از اینکه این بیماری با محدودیت‌ها و تغییرات ناخواسته در سبک زندگی، روح و روانما‌ن را هم زخمی کرده است.
در این چند ماه که گوشی‌به‌دست، بررسی آمار روزانه تلفات را بر خود واجب دانستیم و خواندن پست‌ها و گزارش‌های دردناک از مراحل بستری، غسل و تدفین متوفیان کرونا را از قلم نینداختیم، به همه‌چیز فکر کردیم به جز ظرف روحمان که رفته‌رفته لبریز شد و حالا نشانه‌های این درماندگی را در بی‌حوصلگی هایمان می‌بینیم. برای برخی، ماجرا فراتر از این خستگی و بی‌حوصلگی است.
اواخر هفته پیش، رئیس اداره بهزیستی مشهد گوشه‌ای از بلایی را که کرونا به سر ارتباطات و سلامت روان جامعه آورده است، به زبان آمار بیان کرد. حسین مروی گفت که در این چهار ماه کرونایی، تعداد تماس‌ها با مرکز ۱۲۳ مشهد نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۲۱ برابر افزایش داشته است. تعداد گزارش‌های اختلافات خانوادگی ۲۵ برابر و همسرآزاری نیز ۱۴ برابر شده است.
در کنار این آسیب‌ها، کارشناسان مختلف در گوشه‌وکنار کشور براساس یافته‌ها و مشاهدات خود، به شیوع اختلالات روانی مثل اضطراب و وسواس نیز اشاره می‌کنند. ندا حمیدی، روان‌شناس و درمانگر خانواده، معتقد است به تعداد آدم‌های روی کره زمین، برای مواجهه با تبعات ناشی از کرونا، تفاوت رفتاری وجود دارد. در این بین کسانی که قبلا برای خود وقت گذاشتند، شادی را درونی کردند و روش‌های مواجهه با بحران و حل مسئله را یاد گرفتند، در رویارویی با این بحران، محکم‌تر از دیگران ایستاده‌اند. اما برای یادگیری دیر نیست. در گفتگو با این مدرس دانشگاه، چند آسیب روانی شایع ناشی از کرونا و راهکارهای آن را به اختصار مرور می‌کنیم.
من پس از تو
یادتان هست چند سال پیش که عزیزتان را از دست دادید، در مراسم خاک‌سپاری هرقدر خواستید، گریه کردید و با عزیز ازدست‌رفته خداحافظی کردید؟ اطرافیان با همدردی‌شان کمک کردند تا به‌مرور، توان ازدست‌رفته‌تان را پیدا کنید و به زندگی عادی برگردید.
با بروز پدیده مرگ، انسان قبول می‌کند که روی برخی مسائل زندگی کنترلی ندارد و باید با آنها کنار بیاید. برگزاری مراسم سوگواری، کمک زیادی به پذیرش فقدان عزیزان می‌کند، ولی کرونا ما را ناگزیر به حذف این مراسم کرده است. این بیماری با گرفتن فرصت همدردی از اطرافیان متوفی، گذر از مرحله انکار و پذیرش را دشوار کرده و اختلال سوگ را به وجود آورده است.
۵ مرحله‌ای که فرد داغدار می تواند با عبور از آنها به زندگی بر‌گردد
۱- انکار
مرگ عزیزش را انکار می‌کند و معتقد است که او زنده است. این مرحله، بیشتر در مرگ‌هایی مثل تصادف یا مرگ‌های ناشی از بحران، مانند کرونا بروز می‌کند. انکار یک نوع سازوکار دفاعی است که فرد دربرابر شوک واردشده، بروز می‌دهد و ناخودآگاه سعی می‌کند از خودش محافظت کند.
۲- خشم
فرد از همه عصبانی است، چه از عزیز ازدست‌رفته و چه حتی غریبه‌هایی که در این سوگ نقشی ندارند. بسیار حساس و شکننده است و خشمش را با پرخاشگری بروز می‌دهد.
۳- چانه‌زنی
برای نپذیرفتن فوت عزیزش، تلاش می‌کند. به‌خاطر کار‌هایی که می‌توانست برای متوفی انجام بدهد و نداد، حسرت می‌خورد. عذاب وجدان و احساس گناه دارد.
۴- افسردگی
هنوز، سوگ را نپذیرفته و دچار نوعی افسردگی شده است. درد و اندوه بسیاری را تجربه می‌کند. حتی ممکن است فکر خودکشی سراغش بیاید. ماندن طولانی‌مدت در این مرحله، طوری که تمام جنبه‌های زندگی عادی مختل شود، دریافت مشاوره افسردگی را ضروری می‌کند.
۵- پذیرش
سوگ را می‌پذیرد و به‌صورت منطقی با آن کنار می‌آید. در کنار زنده نگه‌داشتن یاد متوفی، به زندگی عادی بازمی‌گردد.
برای پیشگیری از اختلال سوگ، راهکارهای زیر را به کار ببندید:
- حستان (غم، عصبانیت و...) را ابراز کنید و هروقت لازم می‌دانید، گریه کنید.
- در جمع اعضای خانواده، سوگواری کرده، همدلی دریافت کنید.
- با کسانی مانند دوستان صمیمی‌تان که به شما آرامش می‌دهند، ارتباط بگیرید.
- با خداوند رازونیاز و طلب صبر کنید.
- اگر رسیدن به پذیرش از حدود ۴ تا ۶هفته (۴۰روز) بیشتر شد، از یک درمانگر کمک بگیرید.
زندگی با کدام امید؟
افسردگی حالتی است که مهم‌ترین نشانه آن، نداشتن امید به آینده است. متاسفانه در سال‌های اخیر، فضایی افسرده‌ساز و نوعی رخوت جمعی در محیط خانواده‌ها رخنه کرده است و حالا با فشار‌های اقتصادی ناشی از کرونا و کاهش سرانه تفریح و سفر، شاهد مضاعف شدن آسیب‌های آن هستیم. درواقع برخی خانواده‌ها به‌دلیل اندک بودن ایمنی روحی، آمادگی روانی لازم برای پذیرش تبعات کرونا را نداشتند. این شرایط منجر به افسردگی می‌شود و اگر بدون درمان رها شود، تبعات روانی‌اش تا سال‌ها همراه جامعه خسته کنونی می‌ماند.
مخاطب بخشی از این پرسش، تک‌تک ما و خانواده‌های کوچکما‌ن است. وجه مشترکی که در مراجعه‌کنندگان با مشکل افسردگی مشاهده می‌شود، بی‌توجهی بسیار به زندگی کنونی است. به بیان دیگر، یکی از رمز‌های خشنودی افراد، مهارت داشتن زیستن در لحظه حال (نه گذشته و نه آینده) است که اگر محقق شود، فرد، توانایی بیشتری برای مواجهه با بحران به دست می‌آورد. نکته بعدی، اینکه اگر ابتلا به افسردگی در حد اختلال است، از یک درمانگر کمک بگیرید.
مخاطب بخش بعدی پرسش بالا، سیاست‌گذاران هستند. باید با استفاده از ابزار رسانه، کتاب، فضای شهری و... شادی را در جامعه افزایش داد و از موج افسردگی ناشی از شیوع کرونا کاست.
روان‌شناس‌ها معتقدند نشاط و رضایت، به‌هم وابسته هستند. هرقدر حس رضایت جامعه بیشتر باشد، نشاط اجتماعی هم بیشتر می‌شود و درنهایت، به سلامت اجتماعی می‌انجامد. رضایت نیز تابع عواملی مثل احساس امنیت، امید به زندگی و مشارکت اجتماعی است. متأسفانه دستیابی به این مؤلفه‌ها در جامعه ما با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست؛ مثلاً درمورد امید به آینده که اساس تکاپو و رشد افراد است، بسیاری از افراد جامعه ما دچار روزمرگی شده‌اند و دربرابر آینده خود و خانواده‌شان احساس امنیت نمی‌کنند. این افکار، زمینه‌ساز بروز افسردگی است. با شناخت جامعه و نیاز‌های گروه‌های سنی مختلف، می‌توان برای کوتاه‌مدت و بلندمدت، برنامه‌های کاربردی طراحی کرد.
بالاخره تمیز شد؟
وقتی واژه وسواس را می‌شنویم، نخستین چیزی که به ذهنمان می‌رسد، تصور شست‌وشوی زیاد از حد است. این تصور غلط نیست، اما وسواس، دامنه گسترده‌تری دارد. وسواس جزو خانواده اختلال‌های اضطرابی است و دو بُعد فکری و عملی دارد. وسواس فکری به ذهنیت‌های ناخواسته، تکراری و مزاحمی گفته می‌شود که کنترلشان بسیار سخت است. موضوع آن می‌تواند آلودگی، بیماری، شک و تردید، نظم و ترتیب، تقارن و دقت بیش از حد باشد. فرد وسواسی می‌داند که فکرهایش بی‌معنی است، اما نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.
وسواس رفتاری، به رفتار‌های تکراری‌ای گفته می‌شود که معمولا در پاسخ به یک فکر وسواسی و برای کاهش اضطراب انجام می‌شود. در این اختلال، فرد میل شدید به انجام برخی کار‌ها مثل شست‌وشوی مداوم دارد و احساس می‌کند قادر به کنترل این رفتار نیست. یکی از وسواس‌های شایع در این ماه‌ها، وسواس ابتلا به کروناست. چنین فکری در ذهن خیلی از افراد ایجاد می‌شود، اما افراد وسواسی، با شدت بیشتری آن را تجربه می‌کنند. آنها احساسی درباره بیمار شدن دارند، بنابراین با تشدید رفتار‌های وسواس‌گونه و انجام کار‌های افراطی، به خود و خانواده‌شان آسیب جسمی و روانی وارد می‌کنند.
افراد وسواسی با ذهن‌آگاهی و تمرکز بر تفکرشان، نباید اجازه دهند تمام انرژی و وقتشا‌ن در خدمت افکاری باشد که حاصلی ندارد. ما با واقعیتی به نام کرونا مواجه هستیم، قبول. دربرابر این بیماری باید شناخت و پیشگیری داشت نه وادادگی به ذهنیت‌های منفی. یادمان باشد که کودکان، از والدینشان الگوبرداری می‌کنند و ابتلای والدین به وسواس، تبعات طولانی‌مدت در رفتار کودک دارد. ازسوی دیگر، روابط عاطفی و خانوادگی افراد وسواسی به دلیل وقت زیادی که این آیین‌ها (مثلا شست‌وشوی مداوم) می‌گیرد، آسیب جدی می‌بیند.
خانواده افراد وسواسی هم باید به‌جای ایجاد محدودیت یا تمسخر، آنها را درک کنند و از یک درمانگر وسواس کمک بگیرند. برای جلوگیری از دچار شدن به افکار وسواسی در این روز‌های کرونایی، تمرکز بر فعالیت‌های لذت‌بخش، کاهش توجه به اخبار‌های آزاردهنده، گوش دادن به موسیقی‌های آرامش‌بخش، مطالعه انگیزشی و استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای ارتباط با دوستان، توصیه می‌شود.
از استرس تا اضطراب
ترسِ حاصل از خطر مرگ و عوارض کرونا باعث استرس شما درباره درگیری با این بیماری می‌شود.
استمرار فشار‌های حاصل از این استرس، منجر به خستگی روحی شما می‌شود که اضطراب نام دارد.
اگر این اضطراب مدیریت نشود و بخشی از زندگی‌تان شود، منجر به اختلال اضطرابی می‌شود که به شکل‌هایی مثل ناخن جویدن، کندن موها، تیک‌های حرکتی و صوتی و حمله‌های عصبی بروز می‌کند.
اضطراب طولانی‌مدت، ایمنی بدن را کاهش می‌دهد و منجر به بیماری‌های روان‌تنی مثل میگرن، درد معده، سندرم روده تحریک‌پذیر، آسم و... می‌شود.
منبع این نگرانی‌ها را بشناسید و درباره آن آگاهی کلی به‌دست بیاورید.
از تکنیک‌های ذهن‌آگاهی استفاده کنید. یاد بگیرید به جای اینکه دائم در افکار منفی غرق باشید، در لحظه زندگی کنید و بر فکرتان مسلط شوید.
از تکنیک‌های تنفسی استفاده کنید. گاهی مکث کوتاه و چند نفس عمیق، در کنترل استرس، اثر شگرفی دارد. آن را تجربه کنید.
نه، به سرکوب کردن هیجانات: ابراز هیجان اگر درست انجام شود، مفید است. برخی به‌غلط فکر می‌کنند سرکوب هیجانات یعنی قدرت صبوری و تحمل، درحالی‌که افراد باید بتوانند اضطراب خود را بشناسند، به چالش بکشند و حل کنند، نه اینکه آن را نادیده بگیرند.
استفاده از درمان‌های دارویی که در موارد شدید، زیر نظر متخصص و با روان‌درمانی همراه باشد.
روان درمانی: درمانگر روی عقایدتان تمرکز می‌کند و برای بازنگری نمونه‌های آسیب‌زای آن تلاش می‌کند. اگر شرایط اطراف شما، استرس‌زا باشد، درمانگر با آموزش مهارت سازگاری با شرایط، به شما کمک می‌کند که از پس مشکلات‌تان بربیایید.
خانواده درمانی: بسیاری از استرس‌ها ریشه در روابط سطحی عاطفی و مسائل زناشویی دارد. در خانواده‌درمانی، اعضای خانواده در جلسات، گردهم می‌آیند.
گروه درمانی: یعنی پیوستن به مجموعه افرادی که مشکلات مشابه دارند. در زمانی طولانی درکنار هم به حل مشکل آنها پرداخته می‌شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
