کرونا کی و چگونه به ایران آمد؟

شناسایی عوامل جغرافیایی موثر بر شیوع کووید ۱۹ می‌تواند در سیاست‌گذاری بهداشتی جامعه مبنی بر کنترل روند شیوع این ویروس موثر باشد. به همین خاطر مهدی بازرگان و مصطفی امیرفخریان، پژوهشگران جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، با انجام مطالعه‌ای شیوع ویروس کرونا در کشور را از منظر جغرافیایی مورد بررسی قرار داده‌اند.

در این پژوهش از آمارهای تعداد مبتلایان به ویروس کرونا (۲۱ هزار و ۶۳۸ نفر) در ۳۱ استان‌ کشور در بازه زمانی سوم اسفند ۱۳۹۸ تا سوم فروردین ۱۳۹۹ استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با نرم‌افزارهای ArcGIS و GeoDa صورت گرفت.

در تمام استان‌های کشور تعداد مردان مبتلا بیشتر است

بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در تمام استان‌های کشور تعداد مردان مبتلا به ویروس کرونا، نسبت به زنان بیشتر است. در بازه زمانی این مطالعه، به طور میانگین ۵۰.۸۱ درصد از مبتلایان مرد و ۴۹.۱۹ درصد زن بودند. در بین استان‌های کشور تنها در استان بوشهر ۵۳.۴ درصد از مبتلایان را مردان و ۴۶.۶ درصد را زنان تشکیل می‌دادند.

طبق داده‌های به‌دست‌آمده، به طور متوسط ۲۱.۹۳ درصد از مبتلایان به این بیماری در گروه سنی ۰-۱۲ سال، ۱۱.۲ درصد در گروه سنی ۱۳-۲۰ سال، ۵۰.۱۹ درصد در گروه سنی ۲۱-۵۰ سال و ۱۶.۶۸ درصد در گروه سنی بیشتر از ۵۰ سال قرار دارند. بنابراین گروه سنی ۲۱ تا ۵۰ سال بیشترین درصد مبتلایان کووید ۱۹ هستند.

استان سیستان و بلوچستان در گروه سنی ۰-۱۲ سال و ۱۳-۲۰ سال به ترتیب با ۳۴.۴ و ۱۵.۳ درصد بیشترین تعداد مبتلا در این گروه‌های سنی را دارد. همچنین استان البرز با ۵۳.۷ درصد و استان گیلان با ۲۴.۱ درصد بیشترین آمار را در گروه سنی بیشتر از ۵۰ سال دارند.

بر اساس یافته‌های این مطالعه، فاصله مکانی مهم‌ترین عامل گسترش شیوع ویروس کرونا در کشور است که با تردد و جابه‌جایی بین استان‌های کشور، فاصله مکانی کاهش یافته و ویروس کرونا از کانون به پیرامون انتشار یافته است.

طبق این بررسی‌ها بیشترین انتشار فضایی ویروس کرونا در استان‌های تهران، البرز، قم، مازندران، گیلان، قزوین، اصفهان، سمنان، مرکزی و یزد بوده است. تا شعاع فاصله ۳۸۳ کیلومتری گسترش ویروس روند صعودی داشته؛ اما از فاصله ۷۶۲ کیلومتری به بعد، انتشار ویروس کرونا به دلیل افزایش فاصله مکانی و کاسته شدن از تراکم جمعیت به تدریج کم شده است.

این محققان می‌گویند: «یکی از مهم‌ترین عوامل انتشار فضایی ویروس کرونا در کشور، تمرکزگرایی توزیع جمعیت در نواحی پیرامون استان تهران است. به دلیل انباشت سرمایه و توسعه بخش‌های خدماتی و صنعتی در تهران و استان‌های همجوار، تراکم جمعیت در این قسمت از کشور زیاد است و همین عامل موجب انتشار و گسترش شیوع این بیماری شده است».

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده در بازه زمانی اسفند ۹۸ تا فروردین ۹۹ پژوهشگران این مطالعه پیشنهاد می‌کنند: «در درجه اول باید با استفاده از همکاری مردم و سپس استفاده از توان علمی کشور به ویژه کادر پزشکی، نیروهای انتظامی و امنیتی، جغرافیدانان، روان‌شناسان و ... از ادامه روند کنونی این بیماری در کشور جلوگیری کرد».

نتایج این مطالعه شهریور ماه سال جاری (۱۳۹۹) به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تحلیل جغرافیایی اپیدمیولوژی کووید-۱۹ در ایران با رویکرد تحلیل اکتشافی داده‌های مکانی» در دوماه‌نامه «طب نظامی»، وابسته به دانشگاه و پژوهشگاه علوم پزشکی بقیه ­الله (عج) منتشر شده است.