حرم رضوی گنجینه زنده هنر اسلامی است

ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ سلسله جلسات بازخوانی نظری هنر رضوی با موضوع «مبانی کلامی مکتب هنر رضوی» عصر دوشنبه ۶ تیر ۱۴۰۱ با حضور امیر مازیار، مدرس فلسفه هنر، در مکتب هنر رضوان موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی برگزار شد. در این جلسه بر لزوم تحقیق و پژوهش در حوزه هنر اسلامی در دوره‌های مختلف تاریخی، تاکید و ارتباط این هنر با عقاید کلامی گوناگون در جهان اسلام بررسی شد.

الگو‌های خاص هنر اسلامی در قرون مختلف

امیر مازیار، مدرس فلسفه هنر، در این جلسه گفت: در هر قرن الگویی خاص در هنر اسلامی غالب است، اما از اواخر دوره ایلخانی به بعد در بنا‌های دوره تیموری و صفوی، هندسه غلبه زیادی ندارد. وقتی وارد مسجد جامع قدیم اصفهان می‌شویم، تمام بنا را هندسه پوشانده است، اما وقتی وارد مسجد جامع عباسی می‌شویم، یک باغ می‌بینیم، رنگ و گیاه می‌بینیم، تمام بنا را تزیینات گیاهی پوشانده است و تزیینات هندسی فقط در ورودی ها، سردر‌ها و جا‌های کم اهمیت دیده می‌شود که این دو مسجد حدود پنج قرن با یکدیگر فاصله دارند.

وی افزود: گلرو نجیب اوغلو، تاریخدان هنری، معتقد است الگو‌های هندسی با نوع اندیشه کلامی و فقهی که در آن دوران بوده است و غلبه پیدا کردن نقوش گیاهی با اندیشه‌های شیعی در ارتباط است. این نویسنده ابراز کرد: هیچ کس حق ندارد هویت گذشته حرم رضوی را مخدوش کند. اکنون ورودی قدیم ضلع غربی باب الجواد را تخریب کرده اند که بسیار ناراحت کننده است؛ زیرا همه ما یک عمر با آن خاطره داریم. منقطع کردن این رابطه تاریخ ما را گسسته می‌کند و حس خاص بنا را به ما نمی‌دهد. لباس‌های خادمان حرم با دوره پهلوی ارتباط دارد که امروز می‌توانیم یک باره این لباس‌ها را عوض کنیم، اما وقتی زائری وارد حرم شود، چه حالی به او دست می‌دهد؟ ما حق نداریم شخصیت بنا را عوض کنیم. تغییرات باید پیوسته و منطقی باشد و بحث حرم به دلیل ایمانی بودن آن حساسیت زیادی دارد.

ظهور عقاید کلامی در جهان اسلام

مازیار تصریح کرد: عقاید کلامی گوناگونی در جهان اسلام وجود داشت که ظهور و بروز اجتماعی گسترده‌ای در جامعه پیدا می‌کرد و به طور جدی وارد هنر می‌شد؛ زیرا هنر تابلوی حکومت بود. اکنون جمهوری اسلامی، هنر و ادبیات را به حال خود رها نمی‌کند و هرچه می‌خواهد بسازد، اول این نکته را درنظر می‌گیرد که در اولویت هایش باشد، پیام هایش را برساند و مقابل پیام‌های دیگران بایستد و برای چیزی غیر از این هزینه نمی‌کند؛ یعنی هنر برایش بعد ایدئولوژیک دارد که این موضوع تنها مخصوص ما نیست، بلکه مختص هر حکومت، سیاست و تاریخ و تمدن اسلامی است؛ زیرا فرقه‌های گوناگونی در آن حاکم بودند.

او با بیان اینکه اکنون جای طرح بحث مکتب هنر رضوی اینجاست، بیان کرد: ما عقایدی شیعی داریم که محور این عقاید برای ما امام است و احتمالا می‌توانیم بگوییم اندیشه سنی با بنا‌های اهل سنت ارتباط دارد و بنا‌های شیعی نیز با اندیشه شیعی در ارتباط است، اما واقعیت این است که هیچ کار و پژوهش جدیدی در این زمینه انجام نداده ایم تا این ارتباط را پیدا کنیم. در یک نگاه کلی، این ارتباطات ضعیف به نظر می‌رسد؛ یعنی سبک‌های کلی متفاوت است، اما ساختار معماری تقریبا در همه جا یکی است؛ بدین معنی که زیاد به عقاید فرقه‌ای ربطی ندارد.
به بیان وی، عقیده‌های کلامی و فرقه‌ای با آثار هنر اسلامی نسبت جدی دارند که طبیعتا عقاید شیعی نیز همین طور هستند.

این استاد دانشگاه، راه فهمیدن نسبت بین عقیده‌های فرقه‌ای با هنر اسلامی را در نگاه تفسیری و تاریخی به عقیده شیعی و مکتب کلامی شیعی دانست و بیان کرد: یک بنا نباید از توصیفات کالبدی خارج شود؛ یعنی توجه کنیم که رنگ‌ها در جهان اسلام زیاد هستند، اما در حرم رضوی و در دوره‌های مختلف چه رنگ‌هایی در اولویت قرار گرفته اند؟ حرم مطهر، گنجینه زنده هنر اسلامی است و در آن می‌توان از هنر دوره ایلخانی تا دوره معاصر را به یک دانشجوی رشته هنر اسلامی آموخت.

وی با تاکید بر اینکه ما باید زندگی بنا را زنده کنیم، بیان کرد: مکتب هنر رضوی چیزی بوده است که قدمای ما برای اینکه امام را به جامعه نزدیک کنندو او و همچنین اندیشه شیعی را در جامعه مطرح کنند، به آن شکل می‌دادند و هرچیزی که به نظرشان می‌رسید، اجرا می‌کردند. اگر ما معماری قدیم را تقلید کنیم، معماری ایجاد نکرده ایم، بلکه در تاریخ خود در جا زده ایم. ما باید هنر معاصر ایجاد کنیم، اما بی تردید کار‌هایی که گذشتگان انجام داده اند، پیشینه کار ماست و ارتباط بصری که ایجاد می‌کند، بسیار مهم است.