عید قربان فرصتی برای کمال

به گزارش شهرآرانیوز، در فرهنگ دینی ما هستند روز‌هایی عظیم‌الشأن و تاریخ‌ساز که «عید» نام گرفته‌اند و اعمال و آداب و فلسفه خاص خود را دارند. با کمی تأمل در اقیانوسی از معنا و عظمت آنها متوجه می‌شویم که حتی چشیدن قطره‌ای از آن، می‌تواند زندگی ما را متحول و حالمان را احسن‌الحال کند؛ مثل عید قربان که درباره آن با حجت‌الاسلام‌والمسلمین غلامرضا باقری‌کیا، مدرس درس خارج‌فقه و اصول حوزه علمیه خراسان و خطیب مذهبی، گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

فلسفه قربان

عید قربان در فرهنگ دینی ما به‌عنوان یک مسلمان، یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است و فلسفه نام‌گذاری آن، بستری است که این روز برای قرب به درگاه خدای متعال فراهم کرده است. این عید واقعه‌ای تاریخی را در ورای خود نهفته دارد و زیربنا و منشأ آن به دوران رسالت ابراهیم خلیل (ع) بازمی‌گردد؛ یعنی دومین پیامبر صاحب شریعت و اولوالعزم و محور ادیان آسمانی. قرآن به ما از زندگی ایشان خبر می‌دهد که در عالم خواب (خواب انبیا، سند و حجت است) دیدند که به دست خود فرزندشان اسماعیل (ع) را ذبح می‌کنند. (صافات، ۱۰۲) و بعد این خواب را برای فرزند گفتند و او هم بدون معطلی عرض کرد: آنچه امر شده‌ای، انجام بده که ان‌شاء‌ا... من را صابر خواهی یافت.

مسیر هموار قرب و قربان

مهم آنکه راه قرب و قربان امروز نه‌تنها مسدود نشده است، بلکه باز و پیمودن آن ممکن است. امروز هم حجاج در روز دهم ذی‌الحجه مأمور می‌شوند به نشانه قربانی کردن هواوهوس و نفس، قربانی کنند. اساسا هرکه نفس خود را تسلیم خدا کند و رضای او را بر هر چیز دیگر ترجیح دهد، پای در میدان قربان گذاشته است.

آیین قربانی کردن حجاج در منا، هم نمادی از همین امر مهم است و نشان می‌دهد که حاجی در لبیک به دعوت خدا، حاضر است از خود و همه هستی‌اش بگذرد، لذا در روایات ما درباره قربانی کردن در عید قربان، توصیه بسیار شده است؛ چنان‌که امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «اگر مردم می‌‏دانستند که قربانى در روز عید قربان چه اجرى دارد، وام می‌گرفتند و قربانى می‌کردند؛ زیرا با اولین قطره خون قربانی، صاحب آن آمرزیده می‌‏شود».

بلای مبین

خداوند متعال با این رؤیای صادقه، درصدد آزمون ابراهیم (ع) است و لذا قرآن از آن به بلای مبین یاد می‌کند: «إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِینُ» (صافات، ۱۰۶). فلسفه آفرینش برای انبیا، خصوصا، و برای همه، عموما، کمال است و خدا انسان را برای تکامل آفریده است و این جنبه تکاملی در انبیا قوت بیشتری دارد. از راه‌های رسیدن به این تکامل، ابتلا و آزمون‌های الهی است.

در قرآن کریم ۶۹ مرتبه و در ۲۵ سوره، نام حضرت ابراهیم (ع) با عظمت آمده است، اما در آیه ۱۲۴ سوره بقره به‌صراحت از ابتلای او یاد کرده، می‌فرماید: «وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا»؛ یعنی بعد از همه این ابتلائات، مقام امامت به وی عطا شد.

نماز عید؛ صدای رسای اسلام سیاسی

از دیگر بستر‌های قرب الهی در عید قربان، نماز عید است که همچون نمازجمعه خوانده می‌شود، با این تفاوت که خطبه‌های آن بعد از نماز ایراد می‌شود. در خطبه اول از عبادت و تقوا و روحیه توحید و خداپرستی سخن گفته می‌شود و در خطبه دوم به سیاست و مسائل روز پرداخته می‌شود تا بدانیم دین ما از سیاست جدا نیست و با آن پیوندی عمیق دارد. از امام‌رضا (ع) روایت است که فرمودند: «روز عید، عید قرار داده شده است تا مردم در آن روز گردهم آیند، نعمت‌های خدا را ستایش گویند. آن روز، روز دادن زکات، روز تضرع و زاری و روزی است که خوردن و نوشیدن حلال است» (وسائل‌الشیعه، ص ۱۴۱، روایت ۴).

حکمت روز قربان

تسلیم به امر خدا و پا گذاشتن روی نفس خود برای رضای او، چنین مقام قربی را برای حضرت ابراهیم (ع) به ارمغان آورد و از همان زمان سنت شد که حجاج در موسم حج و در چنین روزی و در منا به یاد آن واقعه، گوسفند قربانی کنند. در کتاب عیون‌اخبارالرضا (ع) که از کتب معتبر روایی شیعه است، از امام رضا (ع) درباره حکمت اینکه چرا خدا اجازه نداد اسماعیل (ع) ذبح شود، نقل شده است علت این است که خدا اراده کرد چهارده‌معصوم (ع) در صلب اسماعیل (ع) قرار بگیرد.

امام‌رضا (ع) در پاسخ به این سؤال که وقتی پیامبر (ص) فرمودند «من پسر دو ذبیح هستم» منظورشان چه بود، فرمودند: منظورشان یکی حضرت اسماعیل (ع) و دیگری حضرت عبدا... (ع) است؛ چون قرار بود عبدا...، پدر پیامبر (ص)، هم بنا بر سنتی عربی، ذبح شوند که بعد به‌جای ایشان دویست شتر قربانی شد.

راه کمال از مسیر قربانی هوس‌ها

قربانی کردن در روز عید قربان، از مستحبات مؤکد است و همان‌طور که بیان کردیم، روایات به آن توصیه و سفارش کرده‌اند و این موضوع به سرزمین منا و حجاج بیت‌ا... الحرام محدود نمی‌شود، بلکه هر علاقه‌مندی می‌تواند به نشانه احترام و اتفاق عظیم این روز و بستری که در تاریخ برای قرب گشوده است، در این روز قربانی و فقرا را از آن بهره‌مند کند و خود نیز حظ و بهره ببرد؛ چنان‌که امام‌صادق (ع) فرمودند: «هنگام قربانى، گلوى هوس و طمع را نیز ببر». این هم از همان راه‌هایی است که درکنار دعا و مناجات، ابتلا و آزمون و... برای کمال دراختیار انسان قرار گرفته است.