مهریه، عامل استحکام یا انفصال خانواده؟ | گذری بر قوانین شرعی، حقوقی و روانشناختی مهریه

به گزارش شهرآرانیوز، چند روز پیش، ویدئویی تأثربرانگیز از اعتراض برخی مردان مقابل ساختمان مجلس شورای اسلامی درخصوص حکم زندان برای مهریه منتشر شده بود که در آن، معترضان خواستار اصلاح قانون مهریه بودند و رسانه‌ها توجه چندانی به این اعتراض نکردند.

«جرم من ازدواجه، زندان چرا مجازه» شعاری بود که این مردانِ اغلب جوان سَرمی‌دادند؛ جوانانی که سُر خورده بودند توی راهی که نمی‌دانستند به این وضعیت ختم می‌شود و به احتمال زیاد با خیال اینکه زندگی‌شان هیچ‌گاه به خط پایان نمی‌رسد و تصور غلط «مهریه رو کی داده، کی گرفته»، بر سر سفره‌عقد نشسته بودند.

اعتراض به قانون مهریه از سوی مردان سابقه‌دار است و سال ۱۳۹۹ نیز عده‌ای مقابل مجلس همراه فرزندانشان، در این تجمع شرکت کرده بودند. البته زنان به‌زحمت باید این حق طبیعی خود را که در قانون و شرع آمده است، در راهرو‌های دادگاه به دست آورند و گاهی سال‌ها برای این موضوع دوندگی می‌کنند. سؤال اصلی این است که چرا «سنت حسنه»‌ای که بسیار به آن توصیه شده، باید به زندان و فشار عصبی و روانی زن و مرد ختم شود و کار تا جایی پیش برود که ما شاهد چنین‌اعتراضاتی باشیم؟

چرا مهریه که قرار بود نشان مهر و محبت زن و شوهر به یکدیگر باشد، امروز به محل مناقشه زندگی زناشویی در راهرو‌های دادگاه تبدیل شده است؟ نقش مهریه در زندگی زوج چیست و چقدر به استحکام بنای خانواده کمک می‌کند؟ قوانین موجود درباره مهریه چیست و آیا باعث کاهش تعداد زندانیان مهریه شده است یا خیر؟ اساس تعیین مهریه و قوانین شرعی، حقوقی و روانشناختی آن، موضوع بحث ما در این گزارش است.

قانون جدید مهریه که هنوز به تصویب نرسیده است

فروردین امسال بود که طرحی درخصوص مهریه در مجلس عنوان شد و توجهات را به خود جلب کرد، اما هنوز بعد از گذشت ۶ ماه به تصویب نرسیده است. عثمان سالاری، نایب‌رئیس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی، در مصاحبه‌ای عنوان کرده بود «طبق اصلاح صورت‌گرفته، سقف مهریه مشمول ضمانت اجرای قانونی، از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه کاهش یافته است تا از زندانی‌شدن زوج‌هایی که توان پرداخت ندارند، جلوگیری شود. حتی در صورت ناتوانی در پرداخت همین ۱۴ سکه و رد‌شدن اعسار، دیگر فرد به زندان نخواهد رفت و مشمول استفاده از پابند الکترونیک خواهد شد».

اگر این قانون جدید به تصویب برسد، تعداد سکه را محدود نمی‌کند و زن و شوهر برای انتخاب میزان مهریه آزاد هستند، اما طبق این قانون، فقط ۱۴ سکه ضمانت کیفری دارد.

شاید از دلایل مشخص‌ این طرح، تورم و قیمت بالای سکه و نیز اقدامی درراستای کاهش تعداد زندانی‌های مهریه است که بنا به آمار رسمی قوه‌قضائیه در سال ۱۴۰۳، بیش از ۳ هزار نفر در زندان‌های کشور به دلیل بدهی مهریه بازداشت شده‌اند.

طبق گزارش خبرگزاری فارس، هرچند قانون‌گذار در سال ۱۳۹۲ با تصویب تبصره‌ای، زندانی‌کردن مردان را تنها برای مهریه‌های تا ۱۱۰ سکه مجاز دانست، اما در عمل برخی دادگاه‌ها با تفسیر‌های متفاوت این قانون را دور می‌زنند و به صورت سلیقه‌ای با احکام قانونی برخورد می‌کنند که برای فهم این موضوع فقط کافی است به سراغ چند نفر که دچار این مسئله هستند، بروید و خواهید دید دادگاه‌ها با این موضوع یکسان برخورد نمی‌کنند.

باید گفت استان خراسان رضوی در آمار زندانیان مهریه حال مساعدی ندارد و بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، بعد از تهران، رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. نکته جالب توجه این است که طبق همین آمار، ۴۰ درصد زندانیان مهریه، تحصیلات زیر دیپلم دارند و در مشاغل کم‌درآمدی مانند رانندگی یا کارگری فعالیت می‌کنند.

در ادامه حتما بخوانید بازنگری در قوانین مرتبط با مهریه و حقوق خانواده، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر

مهریه سنگین، سرچشمه دشمنی است

طبق سنت حسنه پیامبر رحمت(ص)، مهریه در اسلام جزو اصول ازدواج و از حقوق اولیه زنان مطرح شد، اما طبق همان سنت و فرموده اهل‌بیت(ع)، مهریه باید به‌گونه‌ای باشد که طرفین رضایت داشته باشند تا مرد از عهده انجام آن برآید.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصطفی رنجبر، کارشناس دینی خانواده، در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز، درخصوص جنبه‌های دینی تعیین مهریه اظهار کرد: مهریه در ازدواج اسلامی به عنوان یک هدیه از طرف مرد به زن تعریف می‌شود. این موضوع در قرآن و سنت پیامبر اسلام(ص) تأکید شده و حق زن است، که مقدار آن به توافق طرفین بستگی دارد و در این زمینه محدودیتی ندارد.

وی افزود: بهترین مهریه از نظر اسلام مهریه همسران و فرزندان پیامبر(ص) یعنی ۵۰۰ درهم معادل حدود ۵۰ دینار و چه‌بسا کمتر بود. طبق فرموده پیامبر گرامی اسلام(ص)، «مِنْ بَرَکةِ الْمَرْأَةِ خِفَّةُ مَئُونَتِهَا» یعنی قدم زنی مبارک است که هزینه‌اش کم باشد یا حضرت علی(ع) در روایتی می‌فرمایند «لَا تُغَالُوا بِمُهُورِ النِّسَاءِ فَتَکونَ عَدَاوَةً» به این معنا که مهریه زنانتان را سنگین نگیرید که سرچشمه دشمنی و عداوت است و این موضوع، بار‌ها در احادیث و روایات متعدد عنوان شده است.

رنجبر با اشاره به تأثیر مهریه بر زندگی مشترک و دوام و استحکام آن عنوان کرد: مهریه باید به‌گونه‌ای تعیین شود که به زندگی زوجین فشار نیاورد. توصیه می‌شود که مهریه‌ای معقول و منطقی انتخاب شود تا از بروز مشکلات مالی جلوگیری کند.

این کارشناس دینی خانواده بیان کرد: اگرچه مهریه حق زن بوده و باید به وی پرداخت شود، اما بخشش آن نیز به زنان توصیه شده است. اینکه زنی بخشی از مهریه خود را ببخشد، اثری دوچندان دارد و می‌تواند به تقویت روابط زوجین کمک کند. متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها به رسم و رسوم قدیمی و مقادیر غیرمنطقی مهریه توجه می‌کنند که این موضوع می‌تواند باعث افزایش فشار روحی زوجین و ایجاد مشکلات مالی شود.

وی ادامه داد: انتخاب میزان مهریه در بسیاری موارد بر اساس آداب و رسوم غلط اجتماعی است که ناآگاهانه و با تقلید کورکورانه صورت می‌گیرد. به طور مثال می‌گویند در فامیل یا روستای ما، کسی مهریه‌ای کمتر از ۴۰۰ سکه ندارد، در حالی که عروس و داماد و خانواده‌ها باید توان مالی خود را در انتخاب مهریه بسنجند و با فرض اینکه «مهریه را کی داده، کی گرفته» پیش نروند. از طرفی، گاهی عروس و داماد، با مهریه کم حاضر به ازدواج هستند، اما خانواده‌ها مانع‌تراشی می‌کنند که این موضوع باید با آگاهی‌بخشی رفع شود.

در ادامه حتما بخوانید آگاهی از جنبه‌های حقوقی مهریه، کلید پیشگیری از بسیاری اختلافات

مهریه، ابزاری برای دفاع از حق زنان در دعاوی خانوادگی

در گام بعدی مباحث حقوقی مهریه را بررسی کردیم که در این زمینه، زهرا شوشتری، کارشناس حقوق خانواده، در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز، اظهار کرد: بسیاری از زنان از مهریه به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر شوهران خود استفاده می‌کنند. این موضوع می‌تواند ناشی از نابرابری‌های حقوقی و اجتماعی باشد که زنان در بسیاری از موارد با آن مواجه هستند. می‌بینیم که در دعاوی خانوادگی، بیشترین احکام به‌نفع مردان است و زنان فقط درمورد نفقه و مهریه می‌توانند از حق خود استفاده کنند که این مسئله نیز به‌سختی محقق می‌شود.

وی اضافه کرد: مردان در بسیاری از موارد حق طلاق، حضانت و... را دارند که در بسیاری موارد دادگاه به‌سادگی به‌نفع آن‌ها حکم صادر می‌کند، اما زنان باید ماه‌ها و سال‌ها در پیچ‌وخم دادگاه‌های خانواده رفت‌وآمد کنند تا به نتیجه برسند که این موضوع می‌تواند به نابرابری در روابط حقوقی زوج منجر شود. این نابرابری‌ها باعث می‌شود که زنان به مهریه به عنوان یک منبع امنیت مالی و ابزاری برای دفاع از حقوق خود نگاه کنند.

شوشتری خاطرنشان کرد: با شرایط اقتصادی امروز، مردان تا حد زیادی حق دارند نگران مهریه و قوانین آن باشند. برخی مردان احساس می‌کنند که حقوق آن‌ها در قانون خانواده نادیده گرفته شده و در شرایط اقتصادی کنونی بسیاری از مردان با مشکلات مالی مواجه هستند که این فشار می‌تواند باعث ایجاد تنش در روابط زناشویی و افزایش دعاوی خانوادگی در دادگاه‌ها شود؛ باوجود این موضوع و قوانین حاکم بر مسائل خانواده، مهریه به عنوان یک اهرم فشار برای زنان عمل می‌کند تا از حداقلی‌ترین حق خود دفاع کنند.

این کارشناس حقوق خانواده افزود: با این حال و درک شرایط تورم اقتصادی، در گام نخست نیاز است که زوج در انتخاب مهریه معقولانه تصمیم بگیرد و مهریه به‌گونه‌ای تعیین شود که متناسب با شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد باشد. در گام بعدی، قوانین مربوط به مهریه تعدیل شود تا از فشار‌های غیرضروری روی زوجین جلوگیری کند یا در دفاتر ثبت ازدواج، برای مهریه، تعداد مشخصی تعیین شود.

وی ادامه داد: بسیاری از زوج‌هایی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند، متوجه عواقب حقوقی تصمیمی که گرفته‌اند، نیستند. مهریه باید به عنوان یک ابزار حمایتی و نه ابزاری برای فشار در نظر گرفته شود. این موضوع نیازمند تغییرات فرهنگی و قانونی است تا بتواند به بهبود روابط زناشویی و کاهش تنش‌ها کمک کند.

میزان مهریه باعث اضطراب زن و شوهر است

رضا آذریان، روانشناس و مشاور خانواده نیز درخصوص ارتباط مهریه و زندگی مشترک در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز گفت: مهریه در اسلام به عنوان یک سنت الهی و دینی شناخته می‌شود و هدف اصلی آن تأمین امنیت مالی و عاطفی زن است، اما متأسفانه در سال‌های اخیر به‌ویژه از دهه هفتاد به بعد، مفهوم مهریه دچار تغییراتی شد و به عنوان ابزاری برای فشار یا کنترل در روابط زناشویی مورد استفاده قرار گرفت. تورم و افزایش قیمت سکه و تغییرات اقتصادی باعث شده مهریه به یک بار مالی سنگین برای مردان تبدیل شود که می‌تواند فشار‌های روانی و اجتماعی را برای زوج ایجاد کند.

وی با اشاره به اینکه میزان مهریه می‌تواند منجر به اضطراب زن و شوهر شود، تصریح کرد: تعیین مهریه می‌تواند منجر به اضطراب در هر دو طرف شود. مردان ممکن است نگران این باشند که آیا قادر به پرداخت مهریه هستند و زنان ممکن است نگران باشند که آیا شوهرشان به تعهدات خود عمل خواهد کرد یا خیر.

آذریان اضافه کرد: مهریه یک ارتباط دوسویه و معکوس با زن و مرد دارد، مهریه بالا باعث اضطراب مرد و مهریه بسیار پایین باعث اضطراب زن می‌شود و به دلیل اینکه ازدواج یک قرارداد اجتماعی، حقوقی و عرفی است، انتخاب میزان مهریه باید به‌گونه‌ای باشد که هیچ‌یک از طرفین احساس بدی نداشته باشند و مهریه به صورت بازی برد-برد انتخاب و تعیین شود.

این روانشناس و مشاور خانواده بیان کرد: به مهریه باید از جنبه‌های مختلف و جامعه شناختی نیز توجه و آن را در بستر جامعه تفسیر کرد، اما مهم است که زن و مرد قبل از ازدواج و در مشاوره‌های پیش از ازدواج درمورد مهریه و تأثیرات آن گفت‌و‌گو کنند، به یک توافق معقول برسند و بر اساس واقعیت‌های موجود و توان مالی طرفین و به‌دور از فشار‌های اجتماعی و خانوادگی، میزان مهریه را انتخاب کنند. مهریه باید به عنوان یک پشتوانه و نه یک ابزار فشار در نظر گرفته شود. هر دو طرف باید احساس کنند که در تعیین مهریه و شرایط آن مشارکت دارند و این موضوع باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که به روابط آن‌ها آسیب نرساند.

وی خاطرنشان کرد: یکی از مشکلاتی که در روابط زناشویی وجود دارد این است که زن و مرد درخصوص مسائل خانوادگی خود، وقتی اصطلاحاً کارد به استخوان می‌رسد، به دنبال حل مشکل می‌روند؛ در حالی که باید درباره مسائل مختلف گفت‌و‌گو کنند و با نگاه مهرورزانه سعی در حل مشکلات خود داشته باشند.

آذریان افزود: کسانی که پایشان به دادگاه خانواده باز می‌شود به دلیل این است که چنین مسیری را طی نمی‌کنند، با نگاه حقوقی به تهدید یکدیگر می‌پردازند و می‌خواهند به‌اصطلاح از حق خود دفاع کنند. روابط زناشویی باید براساس محبت و احترام متقابل باشد، نه براساس قرارداد‌های حقوقی. این رویکرد می‌تواند به کاهش تنش‌ها و اضطراب‌ها کمک کند.