صلح در حریم شرق و حریم غرب مشهد در انتظار حل اختلاف

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ از ۲۵۵ کوره آجرپـزی که ۲۰۵ کوره خاموش و فقط ۵۰ کـوره روشن اند، بگیرید تا ۲۳ هزار باغ ویلا که بیشتر غیرمجازند و ۱۲۸ روستا، اراضی، املاک و از ارتفاعات شهر، همه حریم مشهد هستند. حریمی که پهنه ۸۶ هزار هکتاری آن از زمان تقسیمات کشوری در اواخر دهه ۸۰، حرف و حدیث فراوان داشته است.

حالا خبر خوش اینکه تمام اختلافات موجود بر سر حریم شهر بین رضویه و مشهد در محور شمال شرق حل شده و در عین حال اختلافات در محور غرب با حریم طرقبه و شاندیز پابرجاست. به عبارتی در حریم اختلافی شرق مشهد با رایزنی‌ها بین دستگاه‌های متولی، صلح نهایی و تثبیت حریم انجام شده است و انتظار می‌رود اختلافات در حریم غرب شهر نیز بعد از سال‌ها رفع شود.

به جز مشکلات موجود در بلاتکلیفی مرزبندی مشهد، مشکلات دیگری نیز در حریم شهر وجود دارد که با تشکیل مدیریت مجزا برای هماهنگی پروژه حریم، بخشی از آن‌ها رفع شده و بخشی دیگر، نیازمند همراهی سایر دستگاه‌های اجرایی با مدیریت شهری است. گسترش حاشیه نشینی، یکی از همین چالش‌های موجود در حریم مشهد است. در واقع حاشیه و حریم را نمی‌توان از هم جدا کرد.

حاشیه در حاشیه، معضلی است که اگر در حریم مشهد مدیریت نشود، مشکلات امروز حاشیه نشینی را دو چندان خواهد کرد. آلودگی آب، خاک و هوا از دیگر موضوعات مهم در حریم مشهد هستند که رشد قارچی باغ ویلا‌های غیر مجاز در سال‌های گذشته، یکی از عوامل تشدید کننده آن بوده است. درباره این موضوعات و برای بررسی آخرین تقیسمات شهری مشهد در پهنه ۸۶ هزارهکتاری حریم شهر با دکتر سید کامران وثوق مشهدی، مدیر پروژه هماهنگی حریم شهر مشهد، گفتگو می‌کنیم.

عبارت «حریم مشهد» شاید برای برخی این مفهوم را داشته باشد که حریم یک خط بین مشهد و فلان شهر و شهرستان اطراف یا روستا‌های مجاور است. اما آنچه در سرنوشت این کلانشهر نقش بازی می‌کند، خیلی بیشتر از یک خط فرضی است؛ آن چنان که سال‌ها و حتی بیش از یک دهه رایزنی و نشست و برخاست در جلسات مختلف، باز هم به یک توافق نهایی بر سر حریم نمی‌انجامد. به همین دلیل قبل از تشریح وضعیت حریم مشهد، از اهمیت آن بگویید.

بله دقیقا همین طور است. در تمام اسناد بالادستی، طرح‌های مصوب شهری از جمله طرح‌های جامع شهری، خط حریم در برنامه ریزی ها، چشم انداز و مصوبات حوزه شهرسازی اهمیت دارد؛ زیرا حریم در حفظ زیست بوم شهر و منطقه، دارای اهمیت است و از سویی تأمین کننده کاستی‌های موجود شهر است. همچنین اراضی حریم در توسعه آینده شهر نقش اساسی دارند.

در مورد کلانشهر مشهد، این اهمیت از آنجایی چند برابر می‌شود که چالش‌های موجود در حریم شهر با چالش‌های حاشیه نشینی در ارتباط است و هم مسائل زیست محیطی شهر به واسطه وضعیت حریم است. هر سمتی از حریم مشهد را بگیرید، حساسیت‌های زیادی در مدیریت آن وجود دارد؛ از ارتفاعات جنوبی مشهد تا مرز‌های اختلافی با طرقبه و شاندیز و گسترش حاشیه نشینی در حریم شمالی مشهد و .... در واقع قدم به قدم این پهنه ۸۶ هزار هکتاری در مسائل مشهد نقش آفرین است. در واقع حریم شهر‌ها آینده یک شهر به حساب می‌آیند و باید با برنامه در این گستره اقدام کرد.

*به مرز‌های اختلافی اشاره کردید. در حال حاضر بر اساس آخرین تقسیمات شهری، وضعیت حریم مشهد به چه صورت است؟

مشهد هم حریم اختلافی دارد و هم محدوده اختلافی. با بخش احمدآباد مشهد حریم اختلافی داریم، اما محدوده کمی را شامل می‌شود؛ همچنین با رضویه دارای حریم اختلافی بودیم که با پیگیری‌های استانداری و راه و شهرسازی و دیگر اعضای کارگروه امور زیربنایی، این موضوع حل شد.

اختلاف در سمت حریم غرب مشهد وجود دارد؛ با این حال در محدوده‌های اختلافی تلاش شده با همکاری‌های بین دستگاهی به ویژه با هماهنگی فرمانداری طرقبه و شاندیز و شهرداری مشهد، تأمین برخی زیرساخت‌های لازم مجموعه کلانشهری مغفول نماند. بر همین اساس نیز بسیاری از اقدامات از جمله تعریض پل، یا جاده‌ها و یا برخی اقدامات در ارتفاعات جنوبی شکل گرفته است.

*در بحث تعیین تکلیف نشدن حریم مشهد با طرقبه شاندیز بعد از ۱۳ سال، گفته می‌شود مسائل سیاسی، یکی از عوامل اصلی است. همین طور است؟

البته مسئله تعیین تقسیمات سیاسی یک امر فراشهری و بر مبنای اصول علم جغرافیای سیاسی است و موضوع باید در مراجع بالاتر بررسی و تعیین تکلیف شود. اما برای شفافیت بیشتر طرح‌ها و بر اساس قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات باید گفت که بر اساس طرح جامع سوم، حریم اختلافی از غرب پلاک دهنو آغاز می‌شود و تا حدود اراضی پلاک حسن آباد ادامه می‌یابد، اما دو محدوده طرح هادی روستایی دهنو و ویرانی، مانند گذشته ذیل طرح‌ها و برنامه‌های عمرانی شهرستان طرقبه شاندیز به حساب می‌آیند و صرفا دیگر اراضی ذکر شده در این بین در طرح جامع جزو حریم مشهد به شمار می‌روند و همچنین از خط الرأس کوه‌های بینالود به سمت جنوب نیز دیگر حریم اختلافی ماست.

اما محدوده اختلافی شامل یک پهنه است که در سه محدوده صفی آباد، حسین آباد جلدک و اراضی دهنو (به جز خود روستای دهنو) اختلافات بر سر محدوده با مشهد وجود دارد. به طور کلی حریم اختلافی، حدود ۲۰ درصد از گستره کل حریم مشهد را شامل می‌شود.

در بخش دیگری از حریم مشهد از جمله دهرود و روستای خین عرب نیز مواردی وجود دارد که تا حدودی در حال رفع شدن است. بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، پلاک دهرود در محدوده شهر قرار گرفته که با توجه به اینکه بخش زیادی از این پلاک در حریم ممنوعه کشف و جاده گاز است، بنا شد یک بررسی علمی و اجرایی دقیق از سوی شهرداری برای اعلام نظر مشورتی به شورای شهر صورت گیرد. همچنین روستای سابق خین عرب که امروزه هسته جمعیتی مشهد نامیده می‌شود، باید مراحل تحویل گیری را طی کند.

*در موضوع مدیریت حریم مشهد قرار بود سند پهنه بندی حریم مشهد به اجرا درآید. این سند به کجا رسید؟

طرح راهبردی حریم مشهد آماده شده است و قسمت اول طرح سند پهنه بندی اخیرا برای اعلام نظر شورای اسلامی شهر ارسال شده و درحال بررسی کارشناسی است.

*درباره حریم مشهد این سؤال هم مطرح می‌شود که آیا همین محدوده و حریم فعلی، پاسخ گوی نیاز‌های توسعه‌ای مشهد و افزایش جمعیت آینده این کلانشهر با توجه به موج‌های حاشیه نشینی و مهاجرت‌ها به این شهر خواهد بود؟

چشم انداز مشهد را باید در کنار شهر‌های مجاور و با در نظر گرفتن حقوق همگان در قالب مجموعه کلانشهری مشهد دید که پیش از این نیز به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری رسیده است. بر مبنای طرح مذکور، مجموعه کلانشهر مشهد و یا به عبارت دیگر مجموعه کلانشهری شمال شرق کشور شامل ۴ میلیون نفر جمعیت است.

قطعا جمعیت مشهد و زمانی که یک مجموعه کلانشهری به این رقم می‌رسد، تقاضا‌های شهری این جمعیت هم برای ایجاد کاربری‌های مختلف نیازمند توسعه شهری بیشتر می‌شود و کشمکش‌های مرزی نیز قابل اجتناب نیست. بااین حال باید شهر‌ها و محدوده‌های مجاور حریم ها، با یکدیگر هم پوشانی و هماهنگی داشته باشند.

*در مدیریت هماهنگی حریم، شما چقدر توانستید به همین مسئله که اشاره کردید، یعنی بحث هم پوشانی‌ها و هماهنگی‌ها با شهر‌ها و محدوده‌های مجاور حریم مشهد، عمل کنید؟

درزمینه تسهیلگری برای مردمی که به نوعی کار، سرمایه و زندگی شان به فعالیت در حریم مشهد گره خورده است، اقدام کردیم و با کمک گرفتن از توان شرکت‌های تعاونی دهیاران غرب و شرق مشهد و به ویژه مدیریت محلی در روستا‌های مشهد، در مدیریت امور همکاری کردیم.

همچنین با همکاری با گلخانه دارها، صاحبان دامداری ها، مالکان کوره‌های آجرپزی، ساکنان روستا‌های چسبیده به حریم و سایر افرادی که به نوعی با حریم مشهد در ارتباط هستند، تلاش کردیم که از مسیر قانونی به تقاضا‌های آنان پاسخ گویی شود، به طوری که در کارگروه امور زیربنایی استان، ۱۴۳ پرونده بررسی و تأیید شدند. با کمک استانداری، جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌های متولی، پروانه‌های مورد نیاز برای این پرونده‌ها صادر شدند.

*در محدوده حریم اختلافی چطور؟ به طور مثال اگر کسی در این نقاط بین حریم اختلافی مشهد با طرقبه و شاندیز بخواهد ساخت و ساز انجام دهد یا پروانه اشتغال واحد تولیدی و ... را بگیرد، باید به دستگاه متولی کدام شهر مراجعه کند؛ مشهد یا طرقبه و شاندیز؟

در حـریم اختلافی بین مشهد با طرقبه و شاندیز برای جلوگیری از مشکلات بعدی، استانداری خراسان رضوی تصمیم گیرنده و پاسخ گوی متقاضیان است. متقاضیان باید برای دریافت پروانه ساخت و ساز قانونی و یا پروانه ایجاد واحد‌های تولیدی کسب و کار به معاونت عمرانی استانداری مراجعه کنند.

بیشتر تقاضا‌ها در بخش تولید و تقاضا برای ایجاد گلخانه‌ها و واحد‌های دامداری در حریم مشهد است، ولی برای سامان دهی مشاغل آلاینده و مشاغل شهری دیگر، مدیریت شهری در حریم مشهد موفق شده طی دو سال اخیر به اندازه تمام سال‌های گذشته در این حوزه سامان دهی داشته باشد.

همچنین برای سامان دهی کوره‌های آجرپزی با مالکان این کوره‌ها صحبت کردیم تا زمین‌هایی که سال‌های سال از منابع خاک آن‌ها استفاده شده است، احیا شوند. از ۲۵۵ کوره واقع در حریم مشهد فقط ۵۰ کوره فعال است. طبق بررسی‌ها ۱۹۲ کوره دارای سند رسمی هستند که در مجموع برای ۹۴ کوره صدور پروانه‌های رسمی برای اشتغال به کار یا تغییر کاربری در دست انجام است.

*به جز کوره‌های آجرپزی، درباره معادن واقع در حریم مشهد چه تصمیماتی گرفته شده است؟

در مورد معادن و به طور خاص معادنی که در ارتفاعات جنوبی مشهد واقع هستند با توجه به حساسیت‌های موجود در بحث صیانت و حفظ ارتفاعات جنوبی مشهد، مقام قضایی و مدیریت اجرایی مربوط تصمیم می‌گیرد و ملاک عمل ما در مدیریت هماهنگی حریم مشهد بر اساس تصمیمات مقام قضایی و همکاران حوزه ارتفاعات جنوبی در کنار بخش محیط زیست شهرداری است. ما هم تلاش کردیم از فعالیت معادن غیرمجاز جلوگیری کنیم.

*به غیر از معادن غیرمجاز در حریم مشهد، باغ ویلا‌های غیرمجاز نیز تهدید کننده منابع طبیعی و زیست محیطی مشهد هستند. این نقد وجود دارد که چرا این تعداد از باغ ویلا‌های غیر مجاز در حریم مشهد ایجاد شده اند؟

سخت گیری برای جلوگیری از ساخت و ساز باغ ویلا‌های غیرمجاز افزایش یافته است و حتی چند هزار قلع و قمع باغ ویلای غیرمجاز با پیگیری‌های ارزنده اداره کل نظارت بر ساخت و ساز‌ها و کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ در حریم مشهد داشته ایم. در عین حال متأسفانه در سال‌های گذشته ایجاد باغ ویلا‌ها رشد قارچ گونه داشت و به ۲۵ هزار باغ ویلا در حریم مشهد رسیده بود. بیشتر این باغ ویلا‌ها غیرمجازند. خوشبختانه با نظارت‌های صورت گرفته و قلع و قمع بیش از ۲ هزار باغ ویلا در حریم مشهد، این آمار حالا به ۲۳ هزار باغ ویلا رسیده است.

*ایجاد حاشیه شهر جدید برای مشهد یا به اصطلاح حاشیه در حاشیه و حاشیه‌های دوم و سوم برای مشهد، یکی از نگرانی‌های کارشناسان حوزه شهرسازی است. قطعا حریم شهر از حاشیه شهر جدا نیست. برای سامان دهی حاشیه نشینی در حریم مشهد چه اقداماتی انجام داده اید؟

یکی از اساسی‌ترین راهبرد‌های شهرداری مشهد همین کمربند‌های سبز عمومی در ارتفاعات جنوبی و کشف رود بوده است. همچنین بر اساس طرح نجات مجموعه اقداماتی، هم در راستای جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی و هم برای سامان دهی حاشیه‌های جدید، انجام داده ایم.

۱۲۸ روستا چسبیده به حریم مشهد یا در مجاورت حریم مشهد داریم. بهسازی جاده‌ها و مسیر‌های رفت و آمد بااینکه در وظایف شهرداری نبوده در نقاط حریم مشهد که بیشتر مورد استفاده ساکنان روستا‌های مجاور مشهد است، انجام شده است. با کمک جامعه محلی، درخت کاری در خط حریم برای بهبود فضای سبز و هم برای جلوگیری از حاشیه نشینی و ایجاد مرز سبز در حریم انجام شده است.

برای خدمات مورد نیاز ساکنان چسبیده به حریم مشهد نیز از مدیریت‌های مختلف مشهد بهره گرفته ایم؛ ایجاد ایستگاه آتش نشانی، آسفالت، ایجاد بازارعرضه مستقیم کالا، ایجاد خطوط اتوبوس رانی برای استفاده ساکنان روستا‌های چسبیده به حریم مشهد، از دیگر اقدامات بوده است به نوعی هم از مهاجرت‌ها و ایجاد حاشیه نشینی‌های جدید جلوگیری شود و هم ساکنان این روستا‌ها از امکانات بیشتری برخوردار شوند. اما در نهایت تأکید می‌کنیم که برای دستیابی به یک منطقه آباد از نظر اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی باید به سمت یک منطقه کلانشهری گام برداریم.