گفتاری از دکتر موسی فقیه حقانی درباره مشی سیاسی حضرت آیت ا... سید جواد خامنه‌ای

به گزارش شهرآرانیوز - حضرت آیت ا... سید جواد خامنه‌ای (ره) سال‌های سال، چون مشعلی فروزان، نور علم و معرفت را در شهر مشهد می‌افشاند و مردم از وجود با برکت او بهره می‌بردند. هنوز کسانی هستند که نماز‌های پرشور او را در مسجد صدیقی‌ها به یاد دارند. آیت ا... سید جواد خامنه‌ای در زمان زندگی خود رویکردی مخالف با حکومت پهلوی داشت و به هیچ عنوان در مراسمی که توسط آن حکومت در مشهد برگزار می‌شد، شرکت نمی‌کرد. به همین سبب برخی این رویکرد را «گوشه نشینی» تعبیر می‌کردند.

دکتر موسی فقیه حقانی، استاد دانشگاه و معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات تاریخ ایران، در پیش نشست همایش بزرگداشت حضرت آیت ا... سید جواد، خامنه‌ای نگاهی دیگر به این موضوع دارد. وی معتقد است این حرکت ایشان در مقابله با حکومت پهلوی به مثابه یک حرکت سیاسی در مخالفت با حکومت بود. مشروح این سخنرانی را در ادامه می‌خوانید.

تشکیل بسیج به فرمان امام خمینی (ره)، امتداد نقش روحانیت بود که البته به شکلی که توسط امام خمینی (ره) اتفاق افتاد، پیش از آن ممکن نبود، اما همین بسیج با تلاش‌های سلسله‌ای از علما پیش از انقلاب اسلامی، امکان تحقق یافته است. ۵۰ سال نماز جماعت آیت ا... سید جواد خامنه‌ای در مشهد در دین داری مردم قطعا تأثیرگذار بوده و کسانی را تربیت کرده است که با توجه به عرق دینی آن‌ها می‌توان همه این افراد را قبل از اینکه سازمان بسیج تأسیس شود، بسیجی دانست.

اینکه ایشان تارک دنیا بودند، به این معنا که زاهد و بی رغبت به دنیا بودند، صحیح است،  اما به معنای ترک حیات اجتماعی نیست و زندگی ایشان جنبه‌های مهم سیاسی هم دارد. متأسفانه ما دیر به مسئله آیت ا... حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای پرداختیم و این هم ریشه در این دارد که ما پس از انقلاب در میزان توجه به شخصیت‌های دینی براساس فعالیت‌های خاص سیاسی شان اقدام کردیم و این به دلیل آدرس اشتباهی بود که قبل از انقلاب به مردم داده شد.

دکتر شریعتی پیش از انقلاب، دیدگاه اسلام سیاسی را با نگاه سیاسی خاصی به اسلام مطرح کرد که این دیدگاه سایر نگاه‌ها را محدود کرد و این آدرس غلط متأسفانه موجب غفلت از بسیاری از شخصیت‌های دینی شد؛ درحالی که اسلام در ذات خود سیاسی است و کنش‌های علمای شیعه در هر دوره را باید براساس فهم آنان از شرایط خاص هر زمان بررسی کرد.

اگر با چارچوب اسلام سیاسی شریعتی و با آن دیدگاه محدود به مسائل نگاه کنیم، جایی برای سخن گفتن از آیت ا... حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای نمی‌ماند؛ چون ایشان در آن تعریف مبارز سیاسی نیست و کنار گذاشته می‌شود. این رویکرد که «اگر کسی کار سیاسی نکرد، نباید به او پرداخته شود» آسیب زیادی به ما وارد کرد و نگذاشت شخصیت‌های برجسته‌ای معرفی شوند؛  مثلا در ابتدای انقلاب قرار بود سریالی درباره شیخ فضل ا... نوری ساخته شود، اما یکی از شخصیت‌های سیاسی وقت مخالفت کردند و نگذاشتند این کار انجام شود، با اینکه در همان زمان رهبر معظم انقلاب موافق بودند و از این کار استقبال کرده بودند.

آیت ا... حاج سید جواد حسینی خامنه‌ای هوشمندانه حوادث تبریز، نجف و مشهد را دیدند، اما شرایط ایشان را به سمتی هدایت کرد که از نظر کنشگری سیاسی منزوی بودند، نه اینکه اساسا سیاسی نباشند، چون اتخاذ چنین تصمیمی و کناره گرفتن از برخی اقدامات، خود تصمیمی سیاسی است.

ایشان به شکل کاملا مشخصی با حکومت پهلوی و دستگاه‌های آن هیچ ارتباطی نداشتند و این بسیار مهم است؛ زیرا در سال‌های ۴۴ و ۴۵ خورشیدی بعضی‌ها زیر فشار مجبور می‌شدند که با حکومت ارتباط برقرار کنند.

ایشان موضع سیاسی داشتند و خلأیی را احساس می‌کردند، اما درعین حال با احتیاط عمل می‌کردند، همان طور که مرحوم آیت ا...  العظمی بروجردی و حائری نیز همین مشی را دنبال می‌کردند و البته کسی که مشروطه تبریز را دیده باشد باید هم محتاط باشد؛ چراکه مشروطه در تبریز با آنکه در ابتدا کاملا دینی بود، پس از آنکه منحرف شد، خیلی به علما و دین ضربه زد. عامل دیگر این تصمیم نیز رضاخان بود که برای ریشه  کن کردن اصل مذهب شیعه کار می‌کرد، تا جایی که برخی از حوزه‌های علمیه را تعطیل کرد و تعمدا حوزه‌های مهمی را در شهر‌های کشور از بین برد.

به نظر من شخصیت‌هایی نظیر آیت ا... سید جواد خامنه‌ای با منظر محدودی که برخی داشتند به اسلام نگاه نمی‌کردند. اسلام در ذات خود سیاسی است و هر کسی اسلام را غیرسیاسی ببیند، اشتباه است، اما گاهی شرایط برای مبارزات سیاسی مشخص نیست. البته ایشان با همین معیار هم اقداماتی داشتند مثلا گاهی پای برخی بیانیه‌های اعتراضی برضد حکومت پهلوی را امضا می‌کردند و همچنین نماز جماعت خود را در اعتراض به تبعید امام خمینی (ره) تعطیل کردند که خود این یک نوع مبارزه است.

بنا به خاطرات نزدیکان آیت ا... خامنه ای، ایشان در آن دوره مبارزه با دین و در شرایط خفقان رضاخانی، با کلاه، کت و هرچه حکومتی و به تعبیری غربی بود، مخالف بود و به پوشیدن لباس روحانیت ملتزم ماند و همین حفظ لباس روحانیت در آن زمان یک نوع مبارزه به شمار می‌رفت و به نوعی بیان می‌کرد که به حکومت نزدیک نشوید.

آیت ا... سید جواد خامنه‌ای مانند بسیاری از شخصیت‌های دینی دیگر برای اقدامات سیاسی این چنینی دنبال یک علم دار بودند. رهبر معظم انقلاب از مرحوم پدرشان آیت ا... سید جواد خامنه‌ای نقل می‌کنند که ایشان می‌گفت: «اگر آیت ا... خمینی خروج کند، من اولین کسی هستم که پشت ایشان حرکت خواهم کرد.»