بهره‌وری از ظرفیت شعر دانشجویی در راستای تحقق شعار «مشهد‌الرضا (ع) جهان‌شهر برکت و کرامت»

علیرضا میرنژاد، پژوهشگر ادبیات فارسی | شهرآرانیوز - شهری که داعیه «پایتخت معنوی ایران» و «پایتخت فرهنگی جهان اسلام» را پیش از این داشته، با آغازبه‌کار شورای اسلامی ششم شهر، شعار «جهان‌شهر برکت و کرامت» را نیز سرلوحه کارهایش قرار داده است. مشهد خطه‌ای است که از دیرباز و بیش از یک هزاره مقر بارگاه ملکوتی امام مهربانی‌ها و نیز کانون شعر و ادب بوده است. وجود این ۲ عنصر متعالی در شهر از روزگار کهن تاکنون باعث رونق این پهنه در سرزمین عزیزمان بوده و اکنون استفاده از این ظرفیت‌ها در راستای جهان‌شهرشدن شهرمان قوت و شدت گرفته است.

در این راستا شورای ششم و کمیسیون فرهنگی‌اش باید با اتخاذ تدابیر و دیگر نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی و نیز تک‌تک شهروندان در راستای عملی‌کردن این آرمان به‌جد بکوشند تا به یاری خداوند در آینده‌ای نزدیک ثمره این تلاش را جشن بگیریم. این هدف متعالی سختی‌ها و چالش‌های فراوانی را نیز بر سر راه دارد که همت همگانی شهروندان جهان‌شهر برکت و کرامت را می‌طلبد.

بی‌شک پس از ظرفیت گران‌بهای بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، ظرفیت شعر و ادب این جهان‌شهر از اهمیت بسیاری برخوردار است. اقداماتی که از سال‌های پیش در آبادانی شهر تاریخی توس و آرامگاه فردوسی و نیز تشکیل و ادامه کمیسیون توس شورای شهر در دوره‌های پنجم و ششم شکل گرفته، برای استفاده از این ظرفیت فرهنگی شهرمان است و البته همان‌طور که پیشرفت فیزیکی و آبادانی جلوخان آرامگاه فردوسی در حال انجام است، می‌باید تا در شناخت و شناساندن جاذبه‌های شخصیتی فردوسی و صدور اندیشه‌های اخلاقی و معنوی این حکیم بزرگ توس نیز گام‌هایی بلندتر و راهگشاتر برداشته شود.

بیش از ۷۰ سال است که دانشگاهی با نام این اسطوره شعر و ادبیات کشورمان تأسیس شده و دانشجویان زیادی از این دانشگاه دانش‌آموخته می‌شوند. در کنار دانشجویان بومی، چندین‌برابر دانشجوی غیرمشهدی و غیرخراسانی و غیرایرانی در این دانشگاه تحصیل می‌کنند و گذشتن از این فرصت در راستای صادرکردن تفکر جهان‌شهری مشهد به دیگر شهر‌ها و استان‌ها و کشور‌ها امری نابخشودنی است.

ظرفیت شعر در راستای جهانی‌شدن مشهد

مقتضای جهان‌شهرشدن فعالیت در همه زمینه‌های زندگی شهری است. رشد و تعالی این زمینه‌ها در گرو جهت‌بخشی درست به این فعالیت‌هاست و استفاده از ابزار فرهنگ به‌طور عام و ادبیات به‌طور خاص و شعر به‌طور اخص در این مسیر بسیار راهگشاست. در این راستا شعر همراه با فرهنگ زیارت می‌توانند به‌مثابه دوبال باشند برای پرواز به سوی آرمان جهان‌شهری. شعر مانند اکسیژن هوا در همه‌جای این شهر رسوخ کرده است و نمونه اعلای این هم‌سویی شعر با فرهنگ زیارت را می‌توان در بارگاه امام مهربانی‌ها دید که در رواق‌ها و ایوان‌ها و ضریح و حتی سنگ مزار امام رضا (ع) مشاهده می‌شود.

در این میان اشعاری از جامی، قاآنی، صبوری و سرخوشی، در جای‌جای حرم مطهر به چشم می‌خورد. ۲ بیت زیر نیز از اشعاری است که حضرت رضا (ع) پیش از شهادت به قصیده دعبل ملحق فرموده اند و بر سنگ مرقد این امام همام نوشته شده است: «و قبر بطوس یا لها من مصیبة/ الحت علی الاحشاء بالزفرات/ الی الحشر حتی یبعث ا... قائما/ یفرج عنا الغم و الکربات». همچنین روی ضریح نوشته شده‌است: «هاتفی وصف این ضریح بگفت/ بهر تاریخ در معنی سفت/ عجز الصانعون عن صفتک/ ماعرفناک حق معرفتک».

رهبر معظم انقلاب درباره ضرورت پرداختن به شعر و اهمیت این عنصر اثرگذار فرموده‌اند: «شعر یک عنصر اثرگذار است. اثرگذاری آن هم در مجموعه عوامل کلامی یک اثرگذاری مضاعفی است. یعنی هیچ سخنی، هرچه فصیح، هرچه زیبا، هرچه پرمغز، اگر شعر نباشد، این اثر را ندارد. شعر یک‌چنین دستگاهی است، یک‌چنین عنصری است... شعر را بایستی ارج نهاد.

شعر خیلی پدیده بزرگی است، پدیده مهمی است. من می‌بینم که در نظام ما، در کشور ما، آن کسانی که باید این حقیقت را بفهمند، کأنه بعضی‌شان -حالا همه را نمی‌گوییم- درست به عمق اهمیت شعر پی نبردند، اصلا شعر را قدرشناسی نکردند...» ایشان شعر را مخصوص قشر و عده‌ای خاص نمی‌دانند و پرداختن به این گوهر گران‌بها را به حوزویان و روحانیون نیز توصیه می‌کنند: «شاعر بودن و شاعر خوب بودن نه با فقاهت منافات دارد، نه با فلسفه و فیلسوف بودن منافات دارد.

با هیچ‌یک از این مقولات مهمی که ما در حوزه‌ها داریم، منافاتی ندارد. مرحوم حاج شیخ محمدحسین اصفهانی غزل می‌گوید، قصیده می‌گوید، عربی می‌گوید، فارسی می‌گوید، مرحوم سیدمحمدسعید حبوبی هم فقیه بوده، هم مجاهد بوده، جزو کسانی است که با انگلیس‌ها جنگیده و درعین‌حال شاعر بوده.

امام بزرگوار خودمان هم آخرین نمونه‌ای است که جلوی چشم ماست که ایشان هم آن غزلیات عاشقانه را -که البته معنای عرفانی دارد، اما ظاهر غزلیات این‌جوری است- دارند؛ بنابراین شعر مقوله مهمی است و خوب است که در حوزه دنبال بشود.»

انجمن‌های ادبی؛ محفلی برای رشد شعر شهر

خراسان‌رضوی مهد فرهنگ و ادب است و شاعران بزرگی از این خطه پرورش یافته و در ایران و دنیا نام‌آور شده‌اند؛ به‌طوری‌که حدود ۷۰۰شاعر در خراسان‌رضوی به‌عنوان شاعران صاحب کتاب و سبک شناخته می‌شوند.

محمدتقی بهار، مهدی اخوان‌ثالث، محمد قهرمان، حمید سبزواری، غلامرضا شکوهی، عماد خراسانی، ذبیح‌ا... صاحبکار، غلامرضا قدسی، علی باقرزاده، احمد کمال‌پور و رضا بروسان دعوت حق را لبیک گفته‌اند و نامشان برای همیشه در تاریخ این سرزمین ثبت شده است. همچنین شاعران بنام مشهدی ازجمله محمدرضا شفیعی‌کدکنی، محمدجواد غفورزاده (شفق)، سیدرضا مؤید، مجید نظافت، مصطفی محدثی‌خراسانی و محمدباقر کلاهی‌اهری در سطح ملی و بین‌المللی حرف‌های زیادی برای گفتن دارند.

از آغاز سده معاصر تاکنون انجمن‌های ادبی بنامی در شهرمان قد علم کرده‌اند که هرکدام در رشد و تعالی شاعران مشهدی در قدوقواره ملی و بین‌المللی سهم بسزایی داشته‌اند. ازجمله؛ انجمن ادبی سرگرد نگارنده (از ١٣٢۶ تا ١٣۴٧)، انجمن ادبی فرخ (از ١٣٢۵ تا ١٣٧۶)، انجمن قهرمان (از ١٣٣٩ تا ١٣٩٢)، کافه داش‌آقا (از ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۰)، جلسات شعر باغ نادری (از ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۴)، انجمن شعر حوزه هنری (از ۱۳۶۴ تا به امروز)، انجمن دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی (از ۱۳۶۸ تاکنون) و انجمن نویسندگان و شاعران جوان (از ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰).

در این مسیر یکی از راه‌های اعتلای شعر، برگزاری محافل ادبی و استفاده از ظرفیت‌های فراوان شاعران است. برگزاری شب‌شعر به مناسبت‌های گوناگون محفلی است برای رساندن پیام‌های فرهنگی و برانگیختگی حس خوب زندگی در میان شهروندان. شب‌شعر‌های موضوعی با مناسبت‌های سیاسی روز بصیرت، دهه فجر، بزرگداشت مقام شهدا و... و همچنین شب‌شعر‌های مذهبی به‌مناسبت‌های سالروز میلاد و شهادت معصومین (ع) ازجمله شب‌شعر نیمه ماه مبارک رمضان با حضور رهبر معظم انقلاب از این دست نشست‌های فرهنگی در راستای نشر و ترویج آموزه‌های اخلاقی و فرهنگی است.

در شهر ما این رویداد‌ها فراوان برگزار می‌شود و از این میان می‌توان به شب‌شعر‌های موضوعی با عناوین ذیل یاد کرد: شب شعر استانی کتاب، شب شعر سفره کریم، حماسه واژه‌ها؛ آیینه چهل سال شعر فارسی، شب شعر ستاره احمد، غربت آفتاب، حماسه صبر، اسوه‌ها، آیینه‌خانه، از نیزه تا قلم و...

همچنین برگزاری شب‌شعر‌هایی با حضور شاعران فارسی‌زبان از کشور‌های گوناگون ازجمله افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و هندوستان در راستای آرمان جهان‌شهری مشهد گام روبه‌جلو و مثبتی است.

نقش اثرگذار شب‌شعر‌های دانشجویی

استان خراسان و مشهد از دیرباز یکی از پایگاه‌های اصلی قوام و استحکام زبان و ادبیات فارسی بوده و انتظار و توقع از این سرزمین نیز همین است که رونق شعر و ادب در این دیار بیش از دیگر نقاط کشور باشد. در خراسان‌رضوی ۷۶ مرکز علمی و دانشگاهی وجود دارد که حدود ۲۰۰ هزار دانشجو در آن‌ها مشغول تحصیل‌اند.

دانشگاه فردوسی مشهد ۲۴ هزار دانشجو دارد که از این تعداد ۲۱۰۰ نفر دانشجوی بین‌المللی هستند که از ۳۰ کشور جهان ازجمله عراق، افغانستان، سوریه، لبنان، فلسطین، آمریکا، روسیه و... در این دانشگاه تحصیل می‌کنند. همچنین ۲۵۰ انجمن فعال ادبی در استان داریم که بیش از ۶۰۰۰ نفر در حوزه شعر و ادب فارسی مشغول فعالیت هستند و ۵۰ تا ۶۰ جلسه رسمی شعر هر هفته در شهر مشهد دایر است.

هرکدام از این گزاره‌ها مسئولیت سنگینی را بر دوش نهاد‌ها و سازمان‌ها و تک‌تک شهروندان جهان‌شهر می‌گذارد و از سویی قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی در راستای رشد و تعالی شهر به شمار می‌روند. نمونه موفق در این مسیر مصطفی توفیقی، دانشجوی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، است که تاکنون بیش از ۲۰۰ جایزه ادبی کسب کرده است که در این میان ۷ جایزه از کنگره شعر رضوی، ۳ جایزه از جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان، ۳ جایزه از جشنواره بین‌المللی یار و یادگار، ۲ جایزه کنگره ملی شاهچراغ، ۳ جایزه کنگره شعر آیینه نبی، ۳ جایزه کنگره ملی عاشورا، ۴ جایزه جشنواره سرزمین نور، ۳ جایزه کنگره شهدای دانشجو و ده‌ها جایزه ادبی دیگر به چشم می‌خورد.

همچنین ظرفیت دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های شهرمان این امکان را به همراه دارد که با پرورش صحیح و آموزش فرهنگ اصیل خراسانی در بستر‌هایی ازجمله برگزاری شب‌شعر‌های بین‌المللی و با استفاده از اشتراکات مذهبی و فرهنگی، در جهانی‌کردن شهرمان قدم‌های مثبتی برداریم.

می‌شود از این دانشجویان خارجی شاعران بزرگی ساخت که در کشورهایشان مروج فرهنگ و شناساننده شهر عزیزمان باشند و به این امیدوار باشیم که در سال‌های آتی دوباره در شب‌شعر‌های بین‌المللی آن‌ها را در هیئت و هیبت شاعرانی بزرگ دیدار کنیم. مانند؛ سیدسکندر حسینی و محمدکاظم کاظمی از افغانستان، حسن المرتضی از یمن، محمد اکرم و سیداحمد حسینی شهریار از پاکستان، حسین آکین از ترکیه، محمود زامیقوف از جمهوری آذربایجان، دکتر شکلا و دهر مندرنات از هند و شاه‌منصور شاه میرزا از تاجیکستان.