حادثه‌ای تاریخی در مسجد فیل مشهد در سال ۱۳۴۲ خورشیدی

به گزارش شهرآرانیوز؛ یکی از وقایع کمتر شناخته شده تاریخ انقلاب اسلامی در مشهد واقعه مسجد فیل است. واقعه‌ای که در جریان آن نه‌تنها دو تن از وعاظ برجسته مشهد بازداشت شدند که نخستین شهدای خراسانی نهضت اسلامی ایران هم که بعد از ۱۵‌سال در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایجاد جمهوری اسلامی ختم شد، به شهادت رسیدند. این واقعه در آخرین ساعات شب ۲۳ مهر ۱۳۴۲ با بی‌تدبیری کامل ریاست وقت شهربانی مشهد رخ داد.

در ۲۳ مهر ۱۳۴۲ چه گذشت؟

خلاصه ماجرا از این قرار بود که پس از سه شب سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد در منزل اخوان فاطمی در کوچه جهود‌های محله عیدگاه و دو شب سخنرانی وی و حجت‌الاسلام شیخ علی فصیحی در مسجد فیل پایین‌خیابانِ آن زمان و خیابان نواب‌صفوی کنونی، ساواک به این نتیجه رسیده بود که لازم است هر دو این سخنرانان مذهبی بازداشت شوند. دلیل این نتیجه‌گیری هم سخنرانی پرشور این دو سخنران خاصه سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد در تمام این شب‌ها در نقد رژیم پهلوی به‌ویژه در دو موضوع لوایح شش‌گانه شاه و بازداشت تعدادی از روحانیون و در رأس آن‌ها امام خمینی (ره) و آیت‌ا... العظمی سید حسن طباطبایی قمی (ره) که آن دوران بزرگ‌ترین روحانی مشهد محسوب می‌شد، پس از واقعه ۱۵‌خرداد ۱۳۴۲‌بود.

اعتراض به یک تصویب‌نامه

مأموران رژیم در گام اول اجرای این دستور شیخ علی فصیحی را پس از پایان سخنرانی‌اش هنگام رفتن به منزل بازداشت کردند. امری که خبر آن به‌سرعت به مسجد و حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد رسید، اما وی صلاح را در آن دید که در مسجد مانده و مطابق شب‌های قبل برای جمعیت حاضر در مسجد و خیابان‌های اطراف که به روایت خود ساواک حدود ۸‌هزار نفر بودند، صحبت کند. وی طی این سخنرانی از تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی انتقاد و این قوانین را برگرفته از قوانین اروپایی اعلام کرد. همچنین به بازداشت علما از جمله حضرت امام (ره) و آیت‌ا... قمی (ره) و ممنوع اعلام کردن مجله مکتب تشیع اعتراض کرد.

اجازه بدهید بروم خانه و بازداشتم کنید!

وقتی منبر حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد تمام شد، مسئولان مسجد با خاموش کردن چراغ‌ها قصد داشتند با لباس مبدل وی را فراری دهند، اما او به این کار رضایت نداد و آمادگی خود را برای معرفی داوطلبانه به شهربانی اعلام کرد. هاشمی‌نژاد سپس چند تن از مأموران را خواسته و در خفا از آن‌ها تقاضا کرد یا اجازه دهند مانند هر شب به طرف منزل رفته و پس از متفرق شدن مردم او را بازداشت کنند و یا مأموران شناخته شده از سوی مردم از مسجد خارج شده تا مردم هم خارج شوند و بعد او را بازداشت کنند یا صبر کنند تا مردم کاملا متفرق شوند و بعد او را بازداشت کنند.

مأموران پس از مشورت با مقامات ساواک و شهربانی به‌ظاهر پیشنهاد سوم را پذیرفتند، ولی هنوز مردم کاملا از اطراف مسجد پراکنده نشده بودند که با دستور مسئول وقت شهربانی مشهد، اقدام به بازداشت هاشمی‌نژاد کردند.

از بازداشت آقای هاشمی‌نژاد تا تیراندازی به سمت مردم

این امر با واکنش تند مردم روبه‌رو شد تا جایی که مردم با چوب و سنگ برای آزاد کردن هاشمی‌نژاد به سوی خودرو پلیس حمله کردند و پاسبانان و نیرو‌های امنیتی حاضر در اطراف مسجد فیل با مشاهده جمعیت بدون هیچ‌گونه درنگی به سوی مردم تیراندازی کردند و در نتیجه تعدادی از معترضان مجروح و کشته شدند و بدین‌گونه ۲۳ مهر نخستین یوم‌ا... انقلاب اسلامی در مشهد شد.

شهدای مهر ۱۳۴۲ خورشیدی

در جریان ایجاد این یوم‌ا... براساس اسناد رسمی موجود حداقل دو نفر یعنی حسین پوراحمدی کفاش فعال در خیابان شاهرضانو آن زمان و آیت‌ا... خزعلی کنونی و حاج مهدی یوسفی، نجار فعال در راسته نوغان هر دو پس از انتقال به بیمارستان بر اثر جراحات وارده ناشی از گلوله به شهادت رسیدند و البته جنازه هر دو هم بدون تحویل دادن به مردم از سوی مأموران در قبرستان «گلشور» مشهد دفن شد.

حک کلمه «شهید» برروی سنگ‌مزار

خانواده این شهیدان بعد‌ها برای زنده نگه داشتن یاد آنان که نخستین شهدای انقلاب اسلامی در مشهد هم محسوب می‌شوند، سنگ قبر‌هایی ساختند که بر روی آن‌ها پیش از اسم هر دو آنان کلمه «شهید» ثبت شده بود و همین امر هم باعث هراس ساواک شد تا جایی که مانع از نصب سنگ قبور شد. البته مردم چندین سال بعد توانستند سنگی که کلمات «شهدای مسجد فیل» بدون ذکر نام شهدا روی آن حجاری شده باشد را در محدوده مدفن آنان نصب کنند. این سنگ تا زمان نابودی قبرستان گلشور و تبدیل آن به بوستان مشاهده می‌شد.