کوتاه درباره محمدحسن بیوکی، قاری، کتبیه‌نویس و معمار آستان قدس رضوی
یادی از محمدحسن بیوکی رضوان، قاری، کتیبه نویس و معمار برجسته آستان قدس رضوی در سالروز درگذشتش.
به گزارش شهرآرانیوز هر زائری که قدم در صحن و سرای امام رضا (ع) می‌گذارد معماری چشم نواز صحن‌ها به ویژه مسجد گوهرشاد جان تازه‌ای به روحش می‌بخشد. گوشه گوشه حرم ثامن الائمه (ع) پر از شاهکار‌های هنری به دست توانای هنرمندان ایرانی است که در دوره‌های گوناگون تاریخی ثبت و ضبط شده است.
وقتی از ایوان طلای صحن شاه عباسی (انقلاب اسلامی) وارد روضه منوره شوید کتیبه‌هایی زیبا را خواهید دید. هر زائری چنان محو جلال و جبروت آن فضا می‌شود که شاید دقتی به محتوای کتیبه‌ها و نام خطاط آن که در گوشه‌ای نوشته شده نکند. شاید چشمتان به این جمله به زبان عربی «کتبه رضوان» افتاده باشد.
«رضوان» نام یکی از کتیبه نویسان برجسته دوره معاصر مشهد بوده است. او اصالتا اهل یزد بود، اما پدرش در اواخر قرن سیزدهم خورشیدی به مشهد آمد و مجاور قبر امام رئوف شد. محمدحسن بیوکی در سال ۱۲۸۸ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. هفت سال بیشتر نداشت که از نعمت حضور پدر محروم شد و زیر نظر برادر بزرگ ترش، احمد، که او نیز از هنرمندان آستان قدس رضوی بود رشد کرد.
محمدحسن کتاب‌هایی مثل «بوستان» و «گلستان» و «نصاب الصبیان» را زیر نظر شیخ احمد کافی خواند و پس از مدتی وارد دبستان ملی شد. همان روز‌ها در کنار برادرش حضور پیدا کرد و شاید علاقه به خطاطی و کتیبه نویسی را برادرش در ذهن و دلش جای داد.
ذوق و قریحه هنری و استعداد ذاتی اش هم به کمکش آمد تا اینکه توانست به عنوان کتیبه نویس و طراح نقوش در آستان قدس رضوی مشغول شود.
اوایل به صورت قراردادی و با حقوق روزانه دو ریال کارش را آغاز کرد و در ادامه پس از گذران فراز و نشیب هایی، در سن بیست وپنج یا بیست وهشت سالگی به استخدام رسمی آستان قدس رضوی درآمد. پیش از آنکه وارد آستان قدس شود در خیابان تهران با برادران پیراسته و مرحوم ارژنگ، نگارستانی دایر کرده بودند و بیشتر در منزل کار می‌کرد. همچنین برای مدتی هم در خیابان آزادی (شاه رضا سابق) مغازه داشت.
محمدحسن از همان سال‌های نخست نوجوانی به تلاوت قرآن نیز علاقه داشت. وقتی سید محمد عرب زعفرانی از عراق به مشهد آمد و جلسات آموزش قرآن در مسجد گوهرشاد را راه انداخت او یکی از شاگردان مبرزش شد. سال‌ها در کنار استاد با فنون تلاوت و تجوید قرآن آشنا شد و به دستور استادش جلسه قرآنی راه انداخت. او کتابی در اصول تجوید قرآن در دویست بیت به نام «لولوء الرضوان فی قرائه القرآن» بر اساس کتاب «منتخب التجوید» استادش، بر وزن شاهنامه فردوسی به نظم کشید.
استاد سید مرتضی سادات فاطمی، صدرالقراء آستان قدس رضوی، در سنین کودکی در جلسه قرآن او شرکت کرده است. وی با یادآوری افتخارآمیز جلسه استاد رضوان و اینکه تنها با هفت سال سن، به عنوان قاری تلاوت می‌کرد، می‌گوید: «مرحوم استاد حاج محمدحسن رضوان، صبح‌های جمعه در منزل پدربزرگم، حاج آقا امینی مقدم، جلسه قرآن داشتند و من به اتفاق پدرم در آن شرکت می‌کردم و قرآن می‌خواندم.»
محمدحسن دستی در شعر نیز داشت و اشعار زیادی را در قالب‌های مختلف شعری سروده بود. تخلص او در شعر «رضوان» بود و به همین دلیل دیگر کسی او را به نام خانوادگی بیوکی صدا نمی‌کرد و همه او را «رضوان» صدا می‌کردند.
رضوان به سبب قابلیت و مهارتی که در طراحی و اجرای هنر‌های سنتی در آستان قدس نشان داد، مصدر بسیاری از اقدامات مهم عمرانی و مرمتی بود. از جمله به موجب سندی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، همه کار‌های معرق کاری، خطاطی، طراحی و مقرنس کاری آستان قدس در سال‌های ۱۳۵۴-۱۳۵۳ خورشیدی به او واگذار شد. علاوه بر این او در بازنویسی کتیبه‌ها و طراحی کاشی‌های سقف گنبد ا... وردی خان، سردر غربی ساختمان کتابخانه قدیم، صحن موزه، محراب مسجد بالاسر و نمای بیرونی ایوان‌های شمالی و شرقی صحن جدید، نقشی اساسی ایفا کرد.
قدیمی‌ترین کتیبه رضوان در حرم امام رضا (ع)، کتیبه‌ای بر ورودی دومین حجره سمت چپ ایوان جنوبی صحن جدید به قلم ثلث و نستعلیق به تاریخ (۱۳۶۵ قمری/ ۱۳۲۴خورشیدی) است. در قاب نخست این کتیبه سمت راست ورودی حجره، سوره کوثر و در قاب آخر، سمت چپ حجره، سوره توحید و در آخر «سنه ۱۳۶۵ قمری / کتبه العبد محمد حسن الرضوان» نوشته اند. همچنین بر دو قاب کوچک دو طرف در، به نستعلیق، دو بیت از حافظ بدین مضمون نوشته شده است:
ما در این در نه پی حشمت و جاه آمده ایم/ از بد حادثه اینجا به پناه آمده ایم
آبرو می‌رود‌ای ابر خطاپوش ببار/ که بدیوان عمل نامه سیاه آمده ایم
متن قرآنی این کتیبه به قلم ثلث با ترکیب دو طبقه کمربندی به شیوه کتیبه‌های ثلث دوره قاجار کتابت شده است که نشان می‌دهد رضوان در آغاز دوره فعالیتش در کتیبه نگاری پیرو شیوه خطاطان عصر قاجار است. بخش زیادی از کتیبه‌های روضه منوره نیز به خط اوست.
به دلیل شهرت رضوان در این حرفه، کتیبه‌های دیگری نیز در سطح شهر به خط او دیده می‌شود، از جمله کتیبه سرداب خیابان نواب صفوی، کتیبه مسجد حاج حکیم خیابان طبرسی و کتیبه سردر مدرسه عسکریه.
درمجموع در تحلیل شیوه کتابت او باید گفت این هنرمند در به کارگیری مفاهیم و مضامین قرآنی به برقراری رابطه متن و محل نصب کتیبه بسیار پایبند بود و استفاده بجا و نیکو از آیات قرآن در مواضع مختلف نصب کتیبه ها، از تسلط او بر مفاهیم و مضامین قرآن حکایت می‌کند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
