دشمن شناسی در کلام امام جواد علیه‌السلام

جواهری| مواعظ اهل بیت علیهم‌السلام جهانی، جامع و جاودان است و برای همیشه حیات بشری چراغ فروزان و مکتب تربیتی است که شخصیت افراد را "بزرگ" پرورش می دهد. از جمله در مواعظ اهل بیت علیهم‌السلام همواره پیروی از هوای نفس، به شدت نکوهش شده است.
زیرا در نهاد آدمی به نوعی خودشیفتگی و خودخواهی و خودپرستی و میل و افزون‌خواهی و سودجویی و تأمین منافع شخصی جاری است که در تعارض با فرمان خدا قرار دارد. لذا به جرات می توان گفت سلطه هوای نفس بر انسان‌ها عامل سقوط آن‌هاست و آنان را به انحراف و کژ راهه و تجاوز به حقوق دیگران و فرمان‌برداری از شهوت و غضب و شیطان می‌کشاند.
امام جواد علیه‌السلام درباره نقش هوای نفس منفی در امور زندگی اجتماعی انسان‌ها فرموده‌اند: مَنْ اطاعَ هَواه اَعْطي عَدُوَّه مُناهُ (تحف العقول عن آل الرسول علیهم‌السلام، ص 304)؛ هرکس از هوای نفس خود فرمان‌برداری و اطاعت کند، دشمنش را به آرزوهایش رسانده است.
هوای نفس هر انسان دشمن رشد و تکامل و سعادت اوست. فرزند امام رضا علیه‌السلام در این حدیث نقش منفی هوای نفس در درگیری‌های اجتماعی را نشان داده‌اند. سرانجام اطاعت از هوای نفس شکست انسان در نبرد با دشمنان است. هدف دشمن در جنگ‌ها و درگیری‌ها و رویارویی‌های طاقت‌فرسای اجتماعی، شکست و نابودی ماست. آرزوی دشمنان ما ذلّت و سقوط و هلاکت ماست. پیروی از هوای نفس در روابط اجتماعی باعث موفقیت دشمن در وصول به آرزوهایش می‌گردد. امام نهم در این گفتار خویش، همه انسان‌ها را موعظه نموده و از اطاعت هوای نفس بازداشته‌اند. زیرا پیروی از هوای نفس در فرمان‌های خلاف شرع او، همیشه دشمنان انسان را شاد می‌سازد. بی‌شک هوای نفس سبب عقب ماندگی و درماندگی انسان‌ها است و آنان را در کشاکش درگیری با دشمنان به زمین می‌زند و شکست می‌دهد. باید به هوای نفس اماره به سوء، به عنوان دشمن نگریست و نبرد بی امان با هوای نفس را آغاز کرد.
پیشرفت و پیروزی هر انسانی در نبرد با دشمنانش در گرو جهاد با هوای نفس است. باید از خدا و پیامبر و اهل‌بیت اطاعت نمود، اما هوای نفس انسان‌ها را از این اطاعت سودمند باز می‌دارد و به راهی می خواند که نتیجه اش سقوط انسان است. باید توجه داشت و نه تنها از هوای نفس سر پیچید بلکه باید بر هوای نفس شورید و بی راهه را به راه آورد. در این صورت راه موفقیت انسان‌ها در نبردهای با دشمنان خویش عصیان هوای نفس و کنترل و مهار آن است. عقلانیت و پیروی از وحی الهی، راه توفیق فردی و اجتماعی در رویارویی با دشمن است.