مادر، برترین مخلوق پروردگار

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز مقام مادر در باور‌های مختلف ستوده شده است که مادر را سرچشمه بقا و ادامه زندگی می‌دانند. در متون دینی توصیه‌های زیادی در مورد شأن و مقام مادر و چگونگی رفتار با ایشان ذکر شده است. در سوره اسراء آیه ۲۳ در مورد والدین آمده است: «پروردگارت مقرّر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو نزد تو به پیرى رسیدند، به آنان «اف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجیده و بزرگوارانه سخن بگو.»

به‌مناسبت فرا رسیدن هفته گرامیداشت مقام مادر و در بررسی تصویر زیبایی که قرآن کریم و آموزه‌های دینی درباره این نقش ترسیم کرده‌اند، با سیده‌مریم پورحسینی، استاد مکتب نرجس مشهد، گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

عظمت شأن و جایگاه مادر

داستان مادر شدن از حضرت حوا (س) شروع می‌شود؛ هرچند بیشتر با زاویه همسری او آشنا هستیم. در روز نیمه ماه رجب، دعایی به نام ام‌داوود خوانده می‌شود که تعابیر زیبایی از ویژگی‌های این مادر بشر را مطرح می‌کند و می‌فرماید: «سلام ما بر مادرمان حوا؛ اللهُمَّ صَلِّ عَلَی أُمِّنَا حَوَّاءَ الْمُطَهَّرَه مِنَ الرِّجْسِ الْمُصَفَّاه مِنَ الدَّنَسِ الْمُفَضَّلَه مِنَ الْإِنْسِ الْمُتَرَدِّدَه بَینَ مَحَالِّ الْقُدْسِ»؛ این یعنی آن مادر، طهارت معنوی والا و برجستگی‌های اخلاقی داشته است. خداوند متعال جریان مادری در عالم را با بانویی رقم می‌زند که در حقش جفا شده است؛ چون در اذهان عمومی، او را عامل فریب حضرت آدم (ع) می‌دانند و جنبه مادری‌اش نادیده گرفته می‌شود.

قرآن کریم در بیان جایگاه و شأن مادری به حضرت مریم (س) هم اشاره می‌کند و در سوره مبارکه مائده بر صدیق بودن یا راستگویی وی تأکید می‌کند؛ مهم آنکه این صداقت صرفا راستگویی زبانی نیست، بلکه تصدیق کمالات الهی و موحد بودن ایشان و درعین‌حال مطابقت گفتار و رفتارشان با هم است؛ چون صدیق در لسان قرآن یعنی مطابقت سخن و عمل باهم و از مراتبش نیز صداقت در نیت و اراده و گفتار است.

در ادامه حتما بخوانید فاطمه (س)، مصدر حقیقت عالم است

مادری، شیرین‌ترین خبر برای یک زن است

در نگاه قرآن کریم، شیرین‌ترین اخبار برای یک زن، شنیدن خبر مادر شدن است. در آیه۷۱ سوره مبارکه هود، خداوند وقتی ملائک را به محضر حضرت ابراهیم (ع) می‌فرستد و ایشان می‌پرسد شما چرا آمده‌اید، می‌گویند: آمده‌ایم تا خبر فرزنددار شدن تو را بدهیم و به تصریح قرآن کریم، حضرت ساره (س) خوشحال شد. از لذات مادری، مادربزرگ شدن است. متأسفانه در دنیای مدرن ما ازدواج به قدری دیر انجام می‌شود که خیلی از مادران از لذت مادربزرگی محروم شده‌اند، درحالی‌که به تصریح قرآن کریم، مادری و مادربزرگ شدن از بهترین خبر‌ها برای یک بانوست.

دعای مادر مستجاب می‌شود

آیات سوره آل‌عمران در فضایی به‌شدت عاطفی و زیبا، اجابت دعای مادر مریم (س) را بیان می‌کند؛ وقتی وی پرنده‌ای را در حال غذا دادن به جوجه‌هایش دید و در درگاه خدا دعا کرد و خدا به او مریم را عطا کرد؛ دعایی که مادر مریم (س) و تقاضایی که از خداوند می‌کند، ریل‌گذاری برای آینده‌ای بسیار روشن و درخشان است؛ چون به خدا می‌گوید: «من این فرزند را در راه خدا آزاد کردم» و شرایط استجابت دعا را رعایت می‌کند.

شاید مادران بگویند ما بسیار برای بچه‌ها دعا کردیم، اما نتیجه نگرفتیم. شیوه قرآن بر رعایت آداب و شرایط دعا تأکید می‌کند. همچنین است در بحث نام‌گذاری فرزند؛ در معنای واژه مریم به تعبیری لطیف می‌رسیم؛ یعنی زن عبادت‌کننده که مشغول دنیای مادی نیست و بانویی که وقتش را به گفتگو‌های بی‌حاصل نمی‌گذراند. یعنی دعا و نگاهش به فرزندی الهی، با افق آینده زیباست. این دعا مستجاب می‌شود و چنان که می‌دانیم، مریم (س) به آن جایگاه والا می‌رسد.

مادر به تربیت دینی بچه‌ها حساس است

مرور این الگو‌های قرآنی به مادران یاد می‌دهد که به آینده معنوی بچه‌ها توجه بسیار کنند و مراقب خطرات شیطانی باشند؛ چنان‌که حضرت مریم (س) به‌عنوان مادری علم‌دوست، مباحثات علمی با فرزندش عیسی (ع) می‌کرد و دغدغه‌مند تربیت ایمانی فرزند خود بود. این الگوی قرآنی برای آن است که مادران درکنار دغدغه برای درس و تحصیل و رشد علمی بچه‌ها، دغدغه عبادت و معنویت آن‌ها را هم داشته باشند.

این دغدغه‌مندی به این نیست که مادر به بچه‌ها بگوید «پاشو نمازت دیر شد!». نه؛ مادر اگر اهل عبادت و معنویت باشد، بچه‌ها خودشان به این مسیر می‌آیند. در سیره حضرت زهرا (س) که در ایام ولادتشان هستیم، آمده است ایشان به نماز علاقه بسیار داشتند و علاوه‌بر فرایض، نوافل را هم به‌جا می‌آوردند. خروجی این رفتار و تربیت، فرزندانی همچون امام‌حسین (ع) است که در شب عاشورا و در بحبوحه جنگ می‌فرمایند: «من نماز را دوست دارم».

درس‌های توحید در قصه‌های مادرانه

تجربه زیسته ما از بزرگان به‌ویژه رهبر معظم انقلاب که گاه از مادرشان سخن گفته‌اند، هنر مادر بودن را نشان می‌دهد؛ مادری کردن یک هنر است. این هنر در دو عرصه قصه و شعر خود را بهتر نشان می‌دهد. شاید مادران امروز به‌دلیل مشغله‌ها کمتر روی این دو هنر سرمایه‌گذاری کنند، درحالی‌که آغاز قصه با جمله «یکی بود یکی نبود غیر از خدا هیچ‌کس نبود» درس توحید است و از همین‌جا درس توحید برای بچه‌ها شروع می‌شود.

رسم است که مادران از دیرباز برای بچه‌ها لالایی می‌خوانند. این لالایی، خلاصه لااله‌الاا... است و بعد با کلمات عاطفی همراه شده است. قدیمی‌ها در لالایی، عظمت پدر و مادر را بیان و افق روشن و سبک زندگی را عرضه می‌کردند.

علامه‌طباطبایی (ره) در المیزان، ذیل تفسیر آیه ۳۰ سوره مبارک روم، آورده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «کودک را به‌دلیل گریه نزنید؛ چون گریه طفل تا چهار ماه اول گواهی به توحید، در چهار ماه دوم، صلوات بر پیامبر (ص) و در چهار ماه سوم، هم دعا به جان پدر و مادر است». علامه می‌گوید: «این حدیث، مضمونی لطیف دارد؛ یعنی انسان تا چهارماهگی، احدی جز خدا را نمی‌شناسد و فقط حاجاتش را می‌شناسد و با گریه، حاجات را می‌طلبد و می‌داند که خدا حاجات او را برآورده می‌کند. در چهار ماه دوم با دعا در حق پیامبر (ص)، می‌فهمد کسانی باید واسطه رفع نیاز او شوند و واسطه‌ها را درک می‌کند و در چهار ماه سوم، پدر و مادر را می‌شناسد و در حق آن‌ها دعا می‌کند».

مادری فقط به حمل جنین نیست

مسلم است که طفل حداقل ۹ ماه با مادر بدون واسطه در ارتباط است و تربیت در دوران جنینی به‌طور مستقیم رقم می‌خورد، اما در جهان ماده امروز احتمال دارد بسیاری از اوقات، مادر واقعی، حضور یا مسئولیت‌پذیری لازم را نداشته باشد و دیگران وظایف مادری را ایفا کنند.

قرآن کریم در این‌باره پاسخ دارد؛ برای مثال حضرت یوسف (ع)، مادرشان را در کودکی از دست دادند و خاله‌شان برای ایشان مادری کرد یا می‌توان به مادری خانم آسیه برای حضرت موسی (ع) اشاره کرد؛ پس از آنکه مادر موسی (س) ایشان را به نیل سپرد، آسیه (س) با تدبیر نوزاد را نجات داد و خداوند در آیه۹ سوره قصص می‌فرماید: این فرزند، نور چشم ما می‌شود. او را نکشید و درباریان و فرعون نفهمیدند آسیه چطور موسی (ع) را نجات داد.

این یعنی در نگاه اسلامی‌قرآنی، گاهی مادر واقعی همراه همیشگی طفل نیست و چه‌بسا دیگران بهتر مادری کنند، لذا کسی که جایگاه مادری را می‌گیرد، اگر نگاهش مانند آسیه (س) باشد و فرزند را نور چشم و مایه حیات ببیند، می‌تواند ادای وظیفه کند.

با عاطفه مادری، تربیت را خط نزنیم

در سال‌های اخیر، مسئولیت‌های بی‌شماری روی شانه مادران گذاشته‌ایم. در تربیت، آموزش، اشتغال و...، اما در نگاه قرآنی ظرافت‌هایی هست که در سیره عملی ما دیده نمی‌شود. قرار نیست وجود فرزند به پدر و مادر ضرر برساند. شیوه قرآنی رابطه مادروفرزندی، شیوه‌ای است که در آن حقوق هر دو طرف باید رعایت شود؛ یعنی نه با فرزند درشتی و تندی کنیم نه پدر و مادر در تنگنا قرار بگیرند.

اگر جامعه امروزی در فرزندآوری دچار مشکل شده، برای آن است که الگوی قرآنی برایمان آن‌طور که باید، روشن نیست؛ برای مثال گاه عاطفه و محبت ما به قدری زیاد می‌شود که به بچه هیچ قانون و ادبی را یاد نمی‌دهیم و درک اشتباهی از اینکه بچه تا هفت‌سالگی آزادی‌هایی دارد، داشته‌ایم؛ چون این به معنای بی‌قانونی و تربیت نداشتن نیست. اگر الگوی قرآنی و ظرافت آن به‌کار رود، دچار مشکل نمی‌شویم.

جلوه‌های زیبای مادری در غزه

امروز در غزه می‌بینیم کودکان چطور در حق هم دلسوزی و عطوفت می‌کنند. این نشان می‌دهد دنیا باید به‌سمتی برود که عواطف مادری در بستر‌های مناسب هزینه شود. عنوان مادری با ایثار، فداکاری و عاطفه گره خورده است که اگر درست در عمل دیده شود، بچه‌ها هم متأثر می‌شوند؛ به همین دلیل هم معصومان (ع) بر انجام کار‌های نیک توسط خود بچه تأکید می‌کنند؛ مثل آنکه کودک با دست خود صدقه بدهد؛ این یعنی آموختن مهربانی و محبت از سنین اندک؛ چنان‌که کودکان غزه این روز‌ها با الهام از تربیت مادران خود درمیان آن‌همه جنایت و تلخی، تصاویری زیبا از مهرورزی پیش‌روی عالم ترسیم می‌کنند.

الگوی مدنظر رهبر معظم انقلاب برای زن مسلمان

رهبر معظم انقلاب در صحبت‌های چند سال اخیرشان، نقشه جامع هویت زن مسلمان را ترسیم کرده‌اند. این نقشه و پازل دارای قطعه‌های مختلف اعم از عبادی، سیاسی، اجتماعی، علمی، فرهنگی و خانوادگی است؛ مثل الگوی قرآن که همه‌جانبه‌نگر است، نه مثل نگاه سنتی ما به خانه‌نشینی و فرزندآوری صرف زنان و مادران یا نگاهی که خانه‌داری و فرزندآوری را قبح و بیهوده می‌داند.

اگر همه مسئولیت‌های زن و مادر را در یک چرخه و زندگی براساس تدبیر و تعامل همراه با عقلانیت ببینیم، هیچ‌یک از این نقش‌ها مخل نقش و جایگاه دیگر نمی‌شود. مگر حضرت زهرا (س) چهار فرزند پشت‌سر هم نداشتند؟

با این وضعیت هم مادر بودند، هم زنی مؤثر در فضای عبادت و معنویت و اثرگذاری اجتماعی. با راحتی‌های زندگی امروز از نظر رشد فناوری‌ها، می‌توانیم با نگاه روشن و توجه به آن نقشه هویتی قرآنی، حضور اجتماعی زنان را باتوجه‌به ولایت همسر شاهد باشیم؛ هم زن باید ولایت‌پذیر باشد و هم شوهر، ظلم نکند تا تزاحمی بین نقش مادری و اجتماعی زنان رخ ندهد.

حضور زن در اجتماع، مبارک است

زنانی همچون حضرت مریم (س) کنشگری فعال داشتند و لذا خدا به او امر می‌کند قرار نیست با تولد فرزند، گوشه‌نشین شوی! فرزندت را در آغوش بگیر و میان مردم برو! این یعنی فعالیت اجتماعی زنان از دیدگاه قرآن، نه‌تن‌ها مبارک است، بلکه می‌تواند به بالندگی اجتماع کمک کند؛ امری که رهبران انقلاب اسلامی هم بر آن تأکید می‌کنند. مهم آن است که اجازه ندهیم دوگانه‌های شیطانی مثل «یا کار یا فرزندآوری»، ما را منحرف کند.

زنان و مادران باید بدانند کارشان در منزل عبادت است، غذا پختن برای همسر و فرزندان سیر و سلوک است؛ اجازه ندهیم دوگانه‌سازی‌های شیطانی به ما و نقشمان ضربه بزند. به فرموده رهبر معظم انقلاب، زنان در هر نقشی چه مادری، چه همسری، چه کارمندی و... باید به فکر جامعه باشند و به قدر وسعشان، نقش اجتماعی خود را ایفا کنند.