لزوم تعیین تکلیف تمامی املاک دراختیار شهرداری مشهد اجرای بیش از ۳۴۰ کیلومتر خط‌کشی محوری در معابر مشهد، از ابتدای سال تاکنون (۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴) مسیل‌‏ها؛ ناجیان ۹۰ ساله شهر مشهد میراث زنده «تیمچه حکاک‌ها» در مشهد رئیس دفتر شهردار مشهدمقدس منصوب شد (۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴) برند «بایدو» به عنوان هویت دوچرخه‌های اشتراکی در ایران ثبت شد آخرین وضعیت حریم مشهد و طرقبه‌شاندیز | آبادانی معطل مرزهای بلاتکلیف تغییر کاربری اراضی مازاد مجموعه ورزشی ثامن الائمه (ع) مشهد به صنعتی ۷۰ درصد تماس‌های دریافتی مرکز ۱۳۷ مشهد، بانوان هستند ویدئو| رئیس جمهور به مشهد می‌آید | افتتاح فاز اول خط ۳ مترو با حضور پزشکیان آمریکا مناطق مختلف استان‌های مارب و الحدیده یمن را بمباران کرد(۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴) آغاز عملیات اجرایی پروژه باغ رویش در مشهد (۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴) همه امکانات شهر، متمرکز بر بزرگداشت دهه کرامت است | مشهد، کانون گرامیداشت سالروز شهادت شهدای خدمت در کشور آموزش ترافیک به بیش از ۵ هزار دانش‌آموز مشهدی در طرح «سفیران سلامت» برنامه‌های فرهنگی دهه کرامت شهرداری مشهد اعلام شد | ۱۴ عنوان برنامه ویژه تسهیل زیارت در دهه کرامت ۱۴۰۴ موحدیان: فاز یک خط ۳ مترو مشهد در روز دوشنبه (۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴) با حضور رئیس‌جمهور افتتاح خواهد شد معاون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری مشهد مقدس: ۶۵ درصد منابع آلودگی هوای مشهد متعلق به منابع متحرک است دولت باید سهم بیشتری در توسعه خطوط مترو مشهد داشته باشد معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا(ص): قرارگاه خاتم ۲۰ پروژه به ارزش اولیه ۲۵ همت در خراسان رضوی دارد شهردار مشهد مقدس: قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) پای کار مردم ایران در مشهد بوده و هست + فیلم
سرخط خبرها

مسیل‌‏ها؛ ناجیان ۹۰ ساله شهر مشهد

  • کد خبر: ۳۳۰۴۶۴
  • ۱۴ ارديبهشت ۱۴۰۴ - ۱۲:۲۷
مسیل‌‏ها؛ ناجیان ۹۰ ساله شهر مشهد
درباره سیل‌های بزرگ مشهد و مسیر‌هایی که آب جاری آنها را از دل شهر عبور می‌داد.

شیرین سیدی، فاطمه تفضلی | شهرآرانیوز؛  باران‌های بهاری همیشه هم‌زمان با آنکه طراوت‌بخش و شادی‌آفرین هستند، خسارت‌های فراوانی را هم به بار آورده‌اند که سیل سال گذشته مشهد یکی از این نمونه‌هاست؛ البته مشهد یک‌باردرخرداد سال ۱۳۲۹ و بار دیگر در اردیبهشت سال ۱۳۴۲ سیل‌های خانه‌براندازی را پشت‌سر گذاشت که با مرگ تعداد بسیاری از مشهدی‌ها و خرابی خانه‌ها و کاشانه‌های بسیاری پایان گرفت. سیل سال گذشته در کنار اندوه و حوادث بسیارش، یک سؤال را مطرح کرد؛ وقتی سیل می‌آید، باید مسیری برای جریان آب باز باشد تا سبب خرابی خانمان مردم و قاتل جانشان نشود، اما این مسیر‌ها که همان مسیل‌های شهر هستند، چرا بسته بودند؟

این سطر را بگذارید کنار این توضیح که شهر مشهد در دشتی با شیب کم (از شمال غربی به‌سمت جنوب شرق) قرار دارد و رودخانه کشف‏‌رود از حدود پنج‌شش‌کیلومتری شمال آن می‏‌گذرد؛ رودخانه‏‌ای با ارتفاع پایین که خطر سیل ایجاد نمی‏‌کند. از‌سویی تا‌زمانی‌که شهر در داخل حصار خودش بود، خندق و بارو نقش سیل‌بند را هم ایفا می‏‌کردند. 

وقتی ازحدود صد سال پیش، شهر پا از این حصار چند‌صد‌ساله فراتر گذاشت، سیل به بلایی مدام تبدیل شد، یک رگبار کافی بود تا زندگی مردم را آب فرا بگیرد و هراز‌چندی هم یک سیل اساسی، کل زندگی را ببرد؛ موضوعی که حتی خود سدی در‌برابر توسعه شهر در این بخش هم بوده و داستان سیل و مسیل را به یکی از قصه‏‌های پر‌تکرار قرنی که گذشت، بدل کرده است. برش‏‌هایی از این داستان طولانی و فرایند ساخت مسیل‏‌های شهر را براساس اسناد و اطلاعات موجود در آرشیو مرکز اسناد تاریخ و توسعه شهری شهرداری مشهد روایت خواهیم کرد.

اولین قدم‏‌ها برای ساخت مسیل

سال ۱۳۰۳ قمری (حدود ۱۲۶۵ خورشیدی) روزنامه ایران، شماره ۵۹۹، گزارشی از سیلی نوشته که از چهنو و عیدگاه وارد شهر شده است. این جریده توضیح داده که این سیل در حوالی دروازه پایین‌خیابان یک نفر را که سوار بر چهارپایش در حال حمل هیزم بوده، به‌اضافه سی رأس گوسفند با خود برده است.

این سیل که می‏‌توان آن را به کاهش استحکام برج‌و‌باروی شهر هم نسبت داد، مقدمه مصائب سیل بود. خوب است بدانید با گسترش تخریب باروی شهر از اواخر قرن ۱۳ تعداد سیل‏‌ها افزایش یافت. می‏‌دانیم در سال‏‌های ۱۳۰۱، ۱۳۱۳، ۱۳۲۹ و ۱۳۴۲، سیل، مشهد را درنوردیده است. سیل‏‌ها می‎آمدند؛ اما مسیل مناسبی برای هدایت آنها وجود نداشت.

دو مسیل یا کانال «نهر خیابان» در میان شهر و «کال قره‏‌خان» در کنار خندق شهر را می‏‌توان اولین‏ مسیل‏‌های مشهد دانست. عزم ساخت مسیل برای مشهد، اما از سال ۱۳۱۳ رقم خورد و حتی قرار شده بود نقشه‏ مسیر آن به درخواست بلدیه، توسط سرمهندس خارجی وزارت داخله انجام شود. ساخت این مسیل، اما تا سال ۱۳۱۵ و بستن قرارداد کلان‌پروژه ساخت زیرساخت‏‌های شهری در مشهد که شامل: لوله‌کشی آب، ساخت کارخانه برق، تلفن‌خانه، فاضلاب، آسفالت‏‌ریزی و مسیل می‌شده، محقق نشد.

مجموعه‌مکاتباتی هم که میان ایالت خراسان با دفتر ریاست وزرا و وزارت داخله و همچنین این نهاد با دفتر مخصوص پهلوی اول رد‌و‌بدل شده و موضوع آن همین پروژه‏‌های عمرانی نظیر مسیل در مشهد بوده، موجود است که اساس آن قرارداد شهرداری با «شرکت کل ساختمان ایران» است؛ در این قرارداد، یک‌هشتم مبلغ، یعنی یک‌میلیون ریال، به ساخت مسیل اختصاص یافته بود.

در ادامه، اما مشکلات مالی و اجرایی سبب می‏‌شود ابتدا تنها دو طرح مسیل‏‌سازی و آسفالت‏‌ریزی توسط این شرکت آغاز شود و، چون عزم اجرای پروژه ساخت مسیل، پیش از بارندگی‏‌ها جدی‏‌تر بود، این‌بارمحمود جم که پیش‌تر والی خراسان بود، اما در آن دوران روی صندلی نخست‌وزیری تکیه زده بود به مشهد می‌آید و دستور می‏‌دهد از میان همه پروژه‏‌های بلندپروازانه، کار مسیل را در اولویت قرار دهند و سریع‌تر به سرانجام برسانند: «برای اینکه کار مسیل تأخیر یافته و [باید]قبل از بارندگی‏‌ها تمام شود، از محل استقراض و تحت نظارت کامل بودجه صرف این طرح شود.»

سال بعد یعنی در سال ۱۳۱۶ نیز ساخت مسیلی در اراضی آبکوه مشهد اجرا شده است. سال ۱۳۱۷ نیز چنان‌که از گزارش‏‌های جانبی برمی‏‌آید، ساخت مسیل در محدوده کوهسنگی در حال انجام بوده که آن‌هم به سرانجام می‌رسد و به‌این‌ترتیب، در چند فاز، مسیل‏‌هایی برای شهر در‌حال‌توسعه مشهد با توجه به اوضاع مالی شهرداری و دولت، ساخته ‏شد؛ البته ناگفته نماند در این دوران علاوه بر ساخت مسیل، نگهداری و نظافت آنها هم به وظایف شهرداری افزوده شده بود.

یک تصمیم جدی و مسیلی به نام یک شهردار

این مسیل‌ها متأسفانه با‌وجود هزینه‏‌های سنگینشان، نتوانستند مانع سیل شوند؛ سیلی که ناگهان در عصرگاه ۸ خرداد ۱۳۲۹ جاری شد و محله عیدگاه مشهد را زیر آب برد و بیش از هفتصد خانه را خراب کرد، شاهدی بود بر این ادعا. این سیل از سمت کال وکیل‏‌آباد به سوی شهر سرازیر شده و، چون حاوی چوب و خاشاک بوده، مسیر دهانه پل را مسدود کرده و در‌نهایت آب و الوار با سرعت زیاد از پشت محله سعدآباد، خیابان فردوسی (دانش کنونی)، خیابان تهران و دروازه عیدگاه به سوی مرکز شهر آمد. از باغ خونی تا محله عیدگاه در سیل گرفتار شدند و خرابی فراوانی به جا گذاشت.

آن زمان تقصیر را بر انسداد مسیل‏‌ها و ساخت پل‌ها گذاشتند و موضوع به یک مسئله ملی تبدیل و مقرر شد شهرداری مسیلی به طول شانزده کیلومتر بسازد. این پروژه ۸ آبان سال ۱۳۳۱ آغاز شد؛ یعنی زمانی که کشور به سبب ملی‌اعلام‌کردن نفت، در تحریم‏ به سر می‌برد. با‌این‌همه، دولت مصدق با پرداخت وام ۱۱ میلیون و ۷۰۰ هزار‌ریالی به شهرداری مشهد موافقت کرد؛ اما تأمین آن به‌این‌آسانی نبود. برای مثال، بودجه سال ۱۳۳۳ شهرداری ۶۱ میلیون ریال و بدهی سال ۱۳۳۲ این نهاد، نصف این بودجه بود.

مسیل ضروری دور شهر، اما در دوره شهرداری عبدالوهاب اقبال اجرا شد. او که طی سال‏‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۴ شهردار مشهد بود، موفق شد مسیل را بسازد، تصفیه بدهی این پروژه، اما ساله‌ها زمان برد و حتی هشت سال پس از انجام آن، مالکان به سبب استفاده از اراضی‏‌شان به دنبال دریافت غرامت از شهرداری بودند.

در بُعد فنی، اما وقتی سال بعد، یعنی بین سال‌های ۱۳۳۵‌تا ۱۳۳۹ باران‏‌های فراوان، خطر سیل را شدت می‏‌بخشید، پروژه مسیل دور شهر که به کال اقبال هم شهرت یافته بود، موفقیت خود را نشان داد. توسعه این کال و اتصال آن به دیگر‌مسیل‏‌های شهر ادامه داشت؛ اسفندماه ۱۳۵۰ شهرداری برای خارج‌کردن آب داخل شهر، کانالی سه‌کیلومتری حفر کرد تا دو مسیل قدیمی کال قره‏‌خان و نهر خیابان را در محدوده قلعه محمدآباد به مسیل اقبال متصل کند.

وضعیت مسیل‏‌ها تا پایان قرن ۱۴ خورشیدی

ساخت مسیل‏‏‌ها پس از انقلاب اسلامی هم ادامه داشت. دو مسیل چهل‏‌بازه در دهه ۶۰ و مسیل آب‌و‌برق در دهه ۸۰ ساخته شدند، چنان‌که تا ابتدای دهه ۱۳۹۰ مشهد ۱۷۲ کیلومتر مسیل در محدوده شهری داشت که ۱۱۲ کیلومتر آن در تعهد شهرداری بود. نهر نادری، کال قره‌‏خان، مسیل اقبال، چهل‌بازه، آب‌و‌برق، چهارچشمه، پنجتن و ال‏تیمور، دیش‏دیش و رسالت از‌جمله‌مسیل‏‌های مشهد هستند و توصیف مسیر مسیل‏‌های طولانی شهر از این قرار است:

نهر نادری که اکنون انحراف‌یافته مسیر نهر بالا و پایین‌خیابان است و از شمال حرم مطهر می‏‌گذرد. کال قره‌خان از اواسط خیابان فلسطین شروع شده و در امتداد جنوب شرقی به مسیر خود ادامه می‌دهد.

مسیل طویل اقبال به دو آب‌راه غربی و شرقی تقسیم شده است. مسیل اقبال غربی از محدوده اراضی دانشگاه فردوسی مشهد شروع شده و در حوالی آپارتمان‌های مرتفع به مسیل چهل‌بازه فرعی متصل می‌شود و پس ازعبور از عرض صد‌متری کمربندی درنهایت به کشف‌رود اتصال می‌یابد. مسیل اقبال شرقی نیز رواناب‏‌های سطحی و آبراهه‌های کوچک دامنه ارتفاعات بینالود را که به‌سمت شمال جریان دارند، جمع‌آوری کرده و پس از حرکت به دور مشهد در نهایت به کشف‏‌رود می‏‌ریزد.

کال چهل‌بازه به طول حدود پانزده کیلومتر آب‌راهه اصلی رودخانه‌های بالادست بند گلستان و رواناب‌های حاصل از بارندگی مشهد در منطقه شمال غربی و شمال شهر را جمع‏‌آوری می‏‌کند و مسیل آب و برق که شامل یک مسیر اصلی و چند شاخه فرعی است، از باغ‌های پاچنار در مجاورت اراضی شهید برونسی سرچشمه گرفته و در طی مسیر خود در جنوب بولوار وکیل‌آباد و پس از عبور از بولوار شهید باهنر وارد اراضی دانشگاه فردوسی شده و با مسیل‌های اراضی نجفی و چهارچشمه در داخل دانشگاه ادغام می‌شود و به مسیل اقبال می‏‌پیوندد.

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->