روش شبیه سازی اخلاقی به پیامبر خدا (ص)

به گزارش شهرآرانیوز؛ آخرین و بهترین پیامبر خدا حضرت محمد (ص) برای توسعه و اتمام و اکمال مکارم اخلاقی برانگیخته شدند، بنابراین فلسفه بعثت، آموزش مکارم و فضایل اخلاقی و آراستگی جهانیان به ارزش‌های اخلاقی است. همه مردم جهان باید از گفتار و رفتار پیامبر اسلام، فضایل و مکارم زیبای اخلاقی را بشناسند و تلاش کنند آن‌ها را در درون خود نهادینه کنند. وظیفه عموم انسان‌ها «شبیه سازی» است.

 

سزاوار است بندگان خدا، خودسازی کنند و شباهت‌های اخلاقی خویش با پیامبر خدا را افزایش دهند. این شبیه سازی، مقدس و دارای ارزش فراوان است، زیرا پیامبر اسلام خود بر شبیه سازی اخلاقی تاکید می‌فرمایند و در سخنان خویش، شبیه‌ترین افراد به خود از منظر اخلاق را توصیف و معرفی می‌کنند. انسان‌ها همواره نیازمند اسوه حسنه و الگوی عالی اخلاقی اند تا با پیروی از پیامبر خدا و سرمشق قرار دادن او و شباهت سازی با وی، در طریق رشد و کمال و سعادت قرار گیرند.

در آموزه‌های اخلاقی، پیامبر خدا به اصحاب خویش بر ضرورت تقویت شباهت‌های اخلاقی مسلمانان به اخلاق نبوی، تاکید می‌کردند.
روزی پیامبر خدا حضرت محمد (ص) از اصحاب پرسیدند: الا اخبرکم باشبهکم بی اخلاقا؟ آیا به شما از شبیه ترینتان به خودم در اخلاق خبر ندهم؟ اصحاب گفتند: بلی یا رسول ا...! سپس پیامبر فرمودند: احسنکم اخلاقا و اعظمکم حلما و ابرکم بقرابته و اشدکم انصافا من نفسه فی الغضب والرضا (تحف العقول عن آل الرسول، ابن شعبه حرانی، ص ۴۹* بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۵۲). خوش اخلاق‌ترین شما، بردبارترین و حلیم ترینتان و نیکوکارترینتان به نزدیکانش و باانصاف ترینتان در خشم و خشنودی است. در این حدیث نبوی، چهار فضیلت اخلاقی ذکر شده است و با صیغه افعل تفضیل، بالاترین و بهترین اشخاص در آن صفات، نزدیک‌ترین انسان‌ها در اخلاق به پیامبر اعظم توصیف شده اند.
چهار صفت زیبای اخلاقی که در این حدیث نبوی معیار شباهت اخلاقی انسان‌ها با پیامبر اعظم قرار گرفته است، برترین و مهم‌ترین آن هاست.

حسن خلق و خوش اخلاقی و برخورد نرم و ملایم و با روی گشاده و سخنان زیبا و دلنشین، از اصول اخلاق اجتماعی است. پیامبر خدا خوش اخلاق‌ترین انسان الهی بوده اند و شبیه‌ترین انسان‌ها به پیامبر در حسن خلق نیز نزدیک‌ترین آنان به رسول ا...  است. پیامبر خدا با به کار بردن صیغه افعل تفضیل از واژه «حسن خلق» و با تعبیر «احسنکم اخلاقا» ضرورت تلاش حداکثری و خودسازی در آرایش خلق خویش به حسن خلق را آموخته اند. بهترین افراد در حسن خلق، شبیه‌ترین آنان به پیامبر اکرم هستند. مومنان باید در خوش اخلاقی پیشگام باشند و با حسن خلق، جهانیان را به سوی دین اسلام و سنت نبوی جذب کنند.

بردباری و «حلم» از مکارم اخلاقی در معاشرت‌ها و روابط اجتماعی است. راغب اصفهانی در توصیف حلم می‌نویسد: ضبط النفس و الطبع عن هیجان الغضب (المفردات فی غریب القرآن، ماده حلم، ص ۱۲۹). حلم به معنی کنترل نفس و طبیعت از هیجان خشم است. بزرگ‌ترین حلم را بزرگ‌ترین شخصیت الهی یعنی پیامبر اسلام داشته اند. اکنون به هر میزان حلم انسان بزرگ‌تر شود، حلم عظیم موجب تشابه اخلاقی افزون‌تر با پیامبر اعظم می‌شود.
جمله «اعظمکم حلما» ضرورت بردباری و تحمل زیاد و مدارا و نرمش و پیشرفت در آن و افزودن را نشان می‌دهد. اصل حلم زیباست، اما بزرگ‌ترین اشخاص در حلم و بردبارترین آنان، شبیه‌ترین آنان در اخلاق به پیامبر است.

صله رحم و احسان و نیکی به خویشاوندان و کمک به بستگان نیز یک ارزش بزرگ اخلاقی است. «بر» و نیکی به قوم و خویش، درجات متعددی دارد. هرکس در راه نیکی به قرابت‌ها و نزدیکان خود گام برمی دارد، در راستای شبیه سازی خویش به پیامبر خدا حرکت می‌کند. ابر، صیغه افعل تفضیل است و بر و نیکی در حد و مرز‌های بالا را یادآوری می‌کند. نیکی کننده‌ترین افراد به خویشاوندان، شبیه‌ترین آن‌ها به پیامبر خداست. «ابرکم بقرابته» سرفصل دیگری برای تبیین شخصیت کسانی است که بیشترین شباهت اخلاقی را به پیامبر اعظم دارند.

گاهی خشم و گاهی خشنودی، موجب سرکشی و زیر پاگذاشتن خط قرمز‌ها می‌شود و مستی غضب یا رضایت، انسان را از برخورد عادلانه و رعایت انصاف بازمی دارد. هرکس در ارتباطات و معاشرت هایش، هرگز از راه عدالت و انصاف خارج نشود، در راه شبیه سازی خویش به پیامبر اکرم تلاش کرده است. شدیدترین اشخاص در پایبندی به انصاف و رعایت عدالت، هم در خشم و هم در خوشحالی، شبیه‌ترین آنان به پیامبر خداست. «اشدکم انصافا من نفسه فی الغضب و الرضا» معیار شباهت در سطح عالی با پیامبر خداست. انصاف و عدالت، زیبا و خوب است، اما شدت انصاف آن هم در هنگام خشم و خشنودی، موجب بیشترین شباهت به رسول ا... می‌شود. پیامبر عدالت، شدیدترین انسان‌ها در رعایت انصاف را، شبیه‌ترین آنان در اخلاق به خود می‌شمارد.