حقیقت شب قدر

شب قدر یکی از مفاهیمی است که هم در قرآن کریم ذکرش به میان آمده است و هم در روایت، توضیحاتی در باره آن داده شده است. شب قدر را بیشتر در حوزه ادعیه و مناسکی می‌شناسیم که باید در آن روز دست به دعا برداشت و از خدواند متعال طلب رحمت و مغفرت کرد.

این معنا درست است و البته کار بسیار شایسته و إن‌شاء‌ا... تعالی مورد قبول و رضایت حق تعالی است. اما این نوشتار به دنبال توضیح در حوزه مناسکی و روشی و یا حتی به‌دنبال تفسیر برخی معانی و مفاهیم واردشده برای آن شب‌ها نیست؛ بلکه در این مجال به دنبال کشف حقیقت شب قدر هستیم که بدانیم این شب چه خصوصیت و ویژگی‌ای دارد که خدای تعالی آن را از هزار ماه برتر دانسته و امور جمیع موجودات را رقم می‌زند و همچنین بنا دارد نشان دهد که قدر در قرآن کریم چیست که در شب قدر آن را بتوانیم درک کنیم.

بر اساس تحلیلی از گزارش قرآنی، شب قدر نیز از شب‌هایی است که قبل از اسلام و ظهور پیامبر گرامی (ص) نیز وجود داشته است، چنان‌که فرمود: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةٍ مُبارَکَه» (دخان/۳) ما قرآن را در شبی که مبارک است نازل کردیم. پس، چون شبی که مبارک است وجود داشته و قرآن که متأخر از آن شب است، در آن شب نازل شده است، معلوم می‌شود شب مبارکی که قرآن بیان کرده، همان شب قدر است که مقدم بر نزول قرآن است که در آن شب قرآن بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است، به عبارت دیگر شب قدر ظرف برای تحقق نزول قرآن در آن شب است.

اما چرا این شب قدر، شب مبارک است؟ یکی از ویژگی‌هایی که موجب شرافت و مبارک‌بودن یک زمان و وقت می‌شود، آن است که تقدم وجودی بر جمیع موجودات و حوادث را دربرداشته باشد. خدای تعالی در آیه شریفه می‌فرماید: «وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدیراً» (فرقان/۲) تقدیر موجودات و برای موجودات همراه با خلقت و هستی‌شان بوده است؛ یعنی از همان نخستین لحظات هستی، هر چیزی تقدیر همه موجودات همراهشان بوده است. پس وقتی تقدیر همراه با موجودات ا‌ست و موجودات همه در یک زمان خاص خود محقق می‌شوند، بنابراین باید برای همه موجودات زمانی باشد که دائما تقدیر آنان صورت بگیرد.

پس آیا همواره یک شب ثابت برای همه خلایق وجود دارد؟ در حالی که شب قدر که یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان است، در هر سال به‌طور گردشی شبی متفاوت خواهد بود و یا مردم هر کشوری بر اساس افق خودشان شب قدرشان متفاوت با دیگر افراد در افق دیگر است.

پاسخ این است که شب قدر یک عنوان کلّی است که وقتی شب خاص در ماه مبارک رمضان برسد، همان شب قدر خواهد بود، مانند مفهوم انسان که هر شخصی مشخصات انسانی را دارا باشد به او انسان گفته می‌شود و وقتی مفهوم شب گفته می‌شود، در هر کشوری متناسب با افق خودشان وقتی خورشید غروب کند، شب در آن کشور محقق می‌شود. پس شب قدر یک مفهوم سلبی است که در هر کجا مثلا شب ۲۳ ماه مبارک رمضان فرا برسد، همان شب قدر خواهد بود.

در شب قدر چه اتفاقی می‌افتد؟ در شب قدر برای هر موجودی مقدراتش متعین می‌شود؛ یعنی رزق و روزی هر شخصی به قدر ظرفیتش برای او متعین می‌شود که در چه زمانی به او تعلّق بگیرد، خداوند در آیه شریفه می‌فرماید: «اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِر» (رعد/۲۶) خدای تعالی است که رزق هر موجودی را اراده کند گسترش داده و مقدر می‌کند.

یعنی وقتی رزق و روزی هر کسی را گسترش داد آن را نیز بار آن مقدر نیز می‌کند. تقدیرات الهی برای موجودات بر اساس ظرفیتی است که هر موجودی دارد؛ مثلا یک کودک رزقش بر اساس ظرفیتش به او تعلق می‌گیرد و موجودات برتر روزی‌شان مبتنی بر ظرفیتشان است، شب قدر بر اساس ظرفیت هر فردی به او روزی داده می‌شود، برای درک شب قدر و درخواست مقدرات الهی، باید دعا برای بالا بردن ظرفیت وجودی‌مان باشد تا از این راه بتوانیم روزی مبتنی بر ظرفیت وجودی‌مان را طلب کرده و خدای تعالی مقدراتش را برایمان افزون نمی‌آید.

این واقعیت را در آیه شریفه الهی که فرمودند: «أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِیَةُ بِقَدَرِهَا» (رعد ۱۷) آبی که از آسمان نازل می‌شود در مسیر خودش به اندازه‌ای که مسیر دارد جاری می‌شود، مثلا در یک جوی باریک به اندازه خودش و در یک برکه به قدر خودش و در یک رودخانه بزرگ به قدر بزرگی خود آب باران جاری می‌شود، یعنی اگر مسیر جریان آب هر چه وسیع‌تر باشد، آب باران بیشتر در آن جای می‌گیرد و در آن بیشتر جاری می‌شود.

در یک لیوان آب به قدر ظرفیت آن لیوان آب جای می‌گیرد و در یک کوزه به قدر خودش و در یک بشکه به قدر خودش. پس هر چه ظرف وسیع‌تر و بزرگ‌تر باشد، آب در آن بیشتر جای خواهد گرفت؛ بنابراین برای درک شب قدر باید ظرفیت خود را بالا برد و دعاهایمان باید برای کسب ظرفیت بالا باشد، ظرفیت بالا برود مقدرات نیز بیشتر
خواهد شد، إن‌شا‌ء‌ا... تبارک و تعالی.