تاریخ عکاسی مشهد در سالروز ورود این صنعت به کشور

به گزارش شهرآرانیوز، محمد زائرنیا، مسوول امور اسناد اداره کل روابط عمومی و اموربین الملل شهرداری مشهد در ویژه برنامه تکاپو‌های تصویری در مشهد قدیم از عهد نقاشی تا عصر عکاسی که به مناسبت گرامیداشت یکصد و هشتاد و یکمین سالگرد ورود دوربین عکاسی به ایران توسط اداره کل روابط عمومی و‌اموربین الملل شهرداری مشهد و فرهنگسرای جهاد دانشگاهی برگزار شد گفت: مرکز اسناد هویتی مدیریت شهری از سال ۱۳۹۴ با توجه به نیاز مجموعه و حجم انبوه اطلاعات تاسیس شد؛ در آن زمان حدود ۱۰۰ ترابایت اطلاعات دسته بندی نشده داشتیم.

وی افزود:مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مرکز اسنادملی، مرکز اسناد وزارت امورخارجه و مرکز اسناد انقلاب اسلامی تعامل بسیار خوبی در طول این مدت با مدیریت شهری داشتند.

اولین سامانه جامع آرشیو اسناد هویتی مدیریت شهری مشهد در نیمه اسفندماه امسال و همزمان با آغار فعالیت بلدیه در مشهد راه اندازی می‌شود.

زائرنیا اظهار کرد:درحال حاضر ۳۰۰ هزار فریم نگاتیو از تاریخچه و اقدامات شهرداری، ۲۷۰ هزار فریم عکس هویتی، یک میلیون و پانصد هزار فریم عکس دیجیتال از اقدامات جاری مدیریت شهری، ۳۰۰ نسخه نقشه شهر مشهد و کشور، اسکن ۵۰۰ هزار برگ سند مکتوب و جراید و... در این مرکز جمع‌آوری شده است.

سالشمار تاریخ عکاسی مشهد

جواد نواییان رودسری در ادامه جلسه عنوان کرد: عکاسی در مشهد پیوند عمیقی با سابقه هنر دارد. مشهد سابقه هنری ۱۲۰۰ ساله دارد. سابقه‌ای ک از الان غفلت نمیشود. مشهدی‌ها از ابتدای شکل گیری شهر همواره  مقید به حفظ اصول هنری بوده  اند. حضور هنرمندان کنونی نیز چیز غریبی نیست.

این تاریخ پژوه افزود: پیوند عکاسی و نقاشی را باید جدی بگیریم. حضور عکاسی ثمره ذوق و قریحه‌ای که در شهر وجود داشته است عکاسان را به فعالیت‌های حرفه‌ای بر می‌انگیخته است و همچنین اثاری در این شهر وجود داشته است که عکاسان از ان عکس‌های نابی تهیه می‌کرده اند. به این خاطر مشهد برای عکاسان جذابیت زیادی داشته است. هرچند که این جذابیت‌ها در کنار محدودیت‌های وسیع دوران قاجار باعث میشد تا کمتر به عکس گرفتن از اماکن مهم شهر مشهد بپردازند.

نواییان بااشاره به وجود آثار هنری، چون هرکره (دیگ سنگی) و هنر فیرزوه کاری در مشهد از ابتدای شکل گیری شهر، گفت: اولین تجلی هنری در مشهد قدیم در سنگ تراشی و حجاری و فیروزه کاری می‌توان دید. در قرن‌های بعدی این هنر‌ها به وسیله هنر‌های وارداتی، چون هنر کاشی کاری تکمیل شد. هنر یکه در دوران سلجوقی از کاشان وارد مشهد شد. با این حال مشهدی‌ها در رشته مهم یعنی خطاطی و نقاشی صاحب ذوق فراوان بودند. همچنین با شکل گرفتن مکتب هرات  در دوارن تیموری هنرمندان به مشهد آمدند و نقاشی دیوار اهمیت خاصی یافت. روزی حرم مطهر امام رضا به جای کاشی از نقاشی لبریز بود که در حال حاضر اثری از آن نیست. نقاشی هنر بومی مشهد بوده است و رد و نشان ان هم اکنون در بخش‌هایی از بنای خواجه ربیع وجود دارد.

وی ادامه داد: شاهزاده خوش قریحه صفوی به نام ابراهیم میرزای صفوی مشوق هنر در منشهد بود، اما به دلیل محدودیت‌هایی برای طراحی صورت در مشهد تصویری از پرتره نداریم. این شاهزاده نقش مهمی در جا افتادن هنر در مشهد داشته است.

نواییان در ادامه با اشاره به سالشمار ورود عکاسی در مشهد بیان کرد: عکاسی در مشهد به لحاظ استنادی به سال ۱۲۳۷ خ و با ورود آنتونیو جیانوزی و خانیکوف بازمی گردد. جیانوزی تنها ایتالیایی است که در مشهد عکاسی کرد. جیانوزی و لوییجی پشه از جمله افرادی بودند ک در ارتش ازادی بخش ایتالیا فعالیت می‌کردند و به ایران گریختند. همزمان با این اتفاق امیرکبیر قصد استخدام مربی برای دارالفنون در رشته‌های مختلف داشت؛ به دنبال وقایع آن زمان، این دو نفر که افسران جزء و بسیار جوان بودند جذب این مرکز می‌شوند. در این زمان ناصر الدین شاه حکمران است و علاقه خاصی به عکاسی دارد چنانچه هزاران عکس توسط وی ثبات شده است.

وی افزود: با دستور ناصرالدین شاه جیانوزی مامور تصویر برداری از بسیاری از نقاط کشور از جمله مشهد و اطراف آن می‌شود. وی در سال ۱۲۳۹ وارد مشهد می‌شود. در آن زمان ورود خارجی‌ها و غیر مسلمانان به مشهد ممنوع بوده و تصاویری که به نام وی از حرم مطهر موجود است، قابل توجه می‌باشد. جیانوزی همچنین عکس‌هایی از خواجه ربیع، گنبد سبز، قبرستان قتلگاه، هارونیه و ... در مجموعه خود دارد که نخستین تصاویر  ثبت شده از مشهد محسوب می‌شود. عکس‌های جیانوزی می‌تواند تصویر جالبی از تغییرات بنای حرم مطهر در اختیار قرار دهد.

نواییان اظهار کرد: موضوع بعدی خانیکوف و حضور او در مشهد است. خانیکوف یک مامور وزارت مستعمرات در روسیه است که با تیم ۴۰ نفره در سال ۱۲۴۰ به قصد نقشه برداری از شمال ایران وارد کشور می‌شوند. این افراد به قصد کسب اطلاعات در همه زمینه‌ها وارد ایران شده بودند و تیم کاملی از افراد متخصص داشتند. خانیکوف عکاسی را نیز همراه خود داشت، اما در زمان برگشت وی به روسیه و  حمله ترکمنان در ترکمن صحرا ارشیو تصاویر از میان رفته است؛ بنابراین اصل تصاویری که خانیکوف و همراهانش از ایران تهیه کرده بودند موجود نیست، اما شخص دیگری به نام دوبار که نقاشی فرانسوی است از عکس‌ها طرح زده و آن‌ها را جاودانه می‌کند. این عکس‌ها نشان میدهد که خانیکوف نیز از روش جیانوزی استفاده میکرده است و نقش‌ها به عکس‌های جیانوزی بسیار شبیه است. تطبیق تصاویر جیانوزی و نقش‌های تیم خانیکوف از نظر زمانی حضور این دو را تایید می‌کند. از دوبار نقش‌هایی از صحن نو، عمارت مصلی، باروی توس و ... برجا مانده است.

وی ادامه داد: آقا رضا عکاسباشی از نخستین عکاسان پیشگام ایرانی، تحصیلکرده بود که عکاس رسمی دربار شده و در سال ۱۲۴۶ خ در قالب اولین سفر ناصرالدین شاه به مشهد به این شهر آمد. تا این زمان هنوز عکاس مستقر در مشهد نبوده است. عکس‌های وی هنوز در کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود. آقا رضا عکاسباشی عکس‌های مشهوری دارد که معروف‌ترین ان‌ها عکسی از صحن عتیق با داربست‌های کنار مناره طلایی است. وی در مسیر امدن به مشهد نیز عکاسی کرده است که یکی از تصاویر وی از دیدار ناصرالدین شاه با ملاهادی سبزواری است. این عکس تنها عکس موجود از حاج ملا هادی سبزواری است.

در ادامه حتما بخوانید قدمت بازار مشهد از خود شهر بیشتر است

نواییان گفت: عبدالله قاجار فرد تحصیلکرده‌ای است که عکاسخانه همایونی در اختیار او بوده و یکی از مهم‌ترین عکس‌های ما از مشهد ک توسط او ثبت شده از کوهسنگی است. وی در سال ۱۲۵۲ خ وارد مشهد می‌شود. یکی از تصاویر مهم وی از حرم مطهر رضوی در روز عاشورا است. این عکس نخستین عکس سفارشی آستان قدس است که رسید آن موجود است.

این تاریخ پژوه فزود: در سال ۱۲۷۰ آغاز یک تحول در مشهد است، در این سال مشهد برای نخستین بار صاحب یک  عکاس مستقر می‌شود. آستان قدس رضوی مسندی را با نام عکاس باشی ایجاد می‌کند که البته هنوز شخصی برای آن تعیین نمیشود. عکاسباشی منتخب میبایست ایرانی و مسلمان باشد. این مساله نشان می‌دهد ک تعداد عکتسان ایرانی و مسلمان در آن تاریخ زیاد شده است.

وی اظهار کرد: ۷ سال پس از این تاریخ جهانگردی وارد مشهد می‌شود که عکس‌های وی نقطه عطفی در تاریخ عکاسی مشهد است. این جهانگرذد هانری رنه دالمانی است که انسان موجهی در سطح جهانی بوده است. دالمانی به دلیل محدودیت‌های که برای عکاسی از داخل حرم داشت روی به عکاسی از داخل شهر اورد و عکس‌های وی نخستین تصاویر ثبت شده از داخل شهر است که فضای فرهنگی شهر را  نشان می‌دهد. او تصویری از باروی ضلع غربی شهر، افراد، فضای شهر، کارگاه ظروف سفالگری و ... ثبت کرده است.

نواییان ادامه داد: در سال ۱۲۸۰ میرزا عبدالجبار اف و میرزا فرج الله اف از بخارا وارد مشهد می‌شوند و در این دوره نشانه‌ای از تاسیس عکاسی در مشهد پیدا می‌شود. این دو شخص با استفاده از هنر خود در مشهد عکاسخانه ایجا کردند. این نشان می‌دهند در این دوره قبح تصویر از چهره و پرتره از میان رفته است. تا پیش از این تصویر برداری از چهره در مشهد مرسوم نبود. به دنبال آن در سال ۱۲۸۹ شخصی به نام میرزا رضا عکاس باشی  به عنوان عکاسباشی رسمی آستان قدس رضوی به کار گرفته می‌شود.

وی عنوان کرد: میرزا علی اصغر خان فرد دیگری است که از عشق آباد وارد مشهد می‌شود و اولین عکاسی شناخته شده بین مردم را وی تاسیس می‌کند. عکاسخانه وی برای نخستین بار در سال ۱۲۸۵ جنبه عمومی پیدا می‌کند. در ادامه به دوران عکس‌های بارگاهیی و حضرتی می‌رسیم که از سال ۱۳۰۵ مرسوم می‌شود. یک از معروف‌ترین عکاسان این حوزه ابراهیم ذحبی سیاح است که در سال ۱۳۲۴ مجوز تولید انبوه چنین عکس‌هایی را از استان قدس می‌گیرد.

نواییان اضافه کرد: در سال ۱۳۰۶ نیز عکاسی به نام آذربایجان در مشهد توسط میرزا علی اصغر خان مصور تبریزی اغاز به فعالیت می‌کند. وی امتیاز فروش عکس از حرم رضوی را از محمد، ولی اسدی (تولیت) می‌گیرد. هرچند استان قدس در ان زمان به مجوز صادر شده به مصور تبریزی پایبند نبود وسایرین نیز اقدام به چنین کاری می‌کرده اند.

در ادامه حتما بخوانید ۵۰ هزار بی خانمان و بیکار پس از تخریب بزرگ اطراف حرم رضوی

وی افزود: بخش دیگری از تاریخ عکاسی مشهد مربوط می‌شود به سال ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۳ ا. در ایت سال‌ها عملیات توسعه شهر مشهد افاز می‌شود و پای خارجی‌ها به مشهد باز می‌شود. در این زمان ارتور پوپ وارد مشهد می‌شود و شروع به عکس برداری از حرم مطهر و .. می‌کند. سیاست پهلوی اول مبنی بر حضور اروپایی‌ها به حرم م طهر بوده است و این افراد وارد فضا‌های مذهبی شهر می‌شوند.

نواییان گفت: در سال ۱۳۱۳ اتفاق مهمی در مشهر رخ می‌دهد، در این سال هزاره فردوسی در مشهد برگزار می‌شود و افراد بزرگی از همه نقاط جهان به مشهد می‌آیند. این افراد به شهر امده و گشت و گذار می‌کردند و یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های عکاسی دوره پهلوی اول مربوط به همبن افراد است. دو نفر از این اشخاص فردریک جی کلپ و جان درینکواتر هستند که تصاویر بسیار جالبی از فضای داخل شهر ثبت می‌کنند. تصاویری از غرب فلکه جنوبی و مسجد گوهرشاد توسط درینک واتر گرفته شده و موجود است.

وی ادامه داد: دوره بعدی مربوط به عکاسان مشهدی، چون علی آیریا به عنوان اولین عکاس حقوق بگیر استان قدس رضوی است که در روزنامه خراسان عکاسی خبری نیز می‌کرده است. وی تصاویری از سال ۱۳۱۷ و در زمان احداث بنای کوهسنگی از خود به جای گذاشته است.

این تاریخ پژوه در بخش دیگری بیان کرد: آنه ماری شوارنسنباخ عکاسی سوییسی است که در سال ۱۳۱۸ وارد مشهد می‌شود، وی با اتومبیل به ایران امده بود که با شروع جنگ جهانی دوم از مشهد رفت. شوارتسنباخ تصاویری از صحن نو، کنسولگری انکلیس (پاکستان کنونی) و ... بر جای گذاشته است. از دیگر عکاسان این دوره حسن پیما است که نقش مهمی در تاریخ عکاسی مشهد دارد. وی مجموعه عکس فوق العاده‌ای از مشهد دارد.
لازم به ذکر از در ابتدای این جلسه مستند میرزا جواد اثر سعید فرجی و تصاویر مربوط از مشهد قدیم به نمایش درامد.