کرونا و فرصت تاریخی استثنایی
دکتر سید روح‌‌ا... شفیعی - دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم
شیوع بیماری کرونا در سراسر جهان، بی‌گمان یک رویداد شوم و غیرمنتظره است، یک تهدید. روز‌ها و شب‌ها از پی هم می‌گذرند و همه به کنجی‌خزیده و منتظر، تا کی این بیماری خانمان‌برانداز، این میهمان ناخوانده، می‌گذرد و می‌رود و دوباره زندگی‌مان به روال عادی برمی‌گردد. روزی نیست که خبری ناگوار یا شایعه‌ای از جنس مرگ و نابودی شنیده نشود. تا می‌توان به‌یاد آورد، انسان مدرن چنین دلهره‌ای را، آن‌هم در مقیاسی جهانی، تجربه نکرده بوده است. آری، به‌راستی که این یک تهدید بشری است. اما برای من که معنی مسلمانی و غایت آن را بازتولید تجربه دینی ویژه‌ای می‌دانم که برای حضرت محمّد (ص) رخ داد، این می‌تواند یک فرصت هم باشد. آری و شاید حتی یک فرصت استثنایی!
تجربه دینی ویژه حضرت محمد (ص)، ۲ گونه متفاوت، اما پیوسته دارد، که معمولا بازشناسی آن، به یک اعتبار، با معیار تاریخی-جغرافیایی مکّی/مدنی انجام می‌شود. قرآن کریم را که می‌نگریم، تفاوت روشنی را، هم در سبک سخن آیه‌های فرودآمده در این ۲ روزگار و هم گاه در درون‌مایه آنها احساس می‌کنیم. تاریخ نیز تفاوت میان شئونات مختلف زندگی حضرت محمد (ص) را در این ۲ روزگار گواه است. با این همه، آنچه مسلمانان در طول تاریخ خود آزموده‌اند و می‌آزمایند، بیشتر به تجربه‌های دینی روزگار مدنی او وابسته و همانند است؛ روزگاری که او، به‌عنوان یک حاکم، شارع، قاضی و نقش‌هایی از این قبیل، همواره در میان جماعت بوده و اجتماعی زیسته است. مسلمانان نیز گویی به پیروی از همین بخش از تاریخ زندگی او، بیشتر کوشیده‌اند و می‌کوشند که عباداتی مانند نماز، دعا، حج و زیارت را به‌جماعت گذارند و نیز در معاملات و سیاست‌ها، هم‌وغم خویش را صرف آن‌هایی کنند که بازتاب‌دهنده تجربه‌های دینی روزگار مدنی‌اند. آری، زیست مسلمانی در این ۱۴ سده، شاید یکسره، متوجه و معطوف به همین روزگار بوده است. آنچه در این میانه غایب است اما، توجه و عطف نظر به زندگانی او در روزگار مکی است.
برای ما که از بیرون به حضرت محمد (ص) می‌نگریم، مهم‌ترین ویژگی روزگار مکی، همان ویژگی‌ای که گویی تجربه دینی او را نیز تا حدی از روزگار مدنی متمایز می‌سازد، فردیت اوست. این فردیت بر مهم‌ترین رویداد‌های زندگی او به‌مثابه یک فرستاده الهی، یعنی تحنث (پیش‌از وحی)، وحی و رسالت (پس‌از وحی) سایه افکنده است. تنهایی‌ها، گوشه‌نشینی‌ها، ژرف‌اندیشی‌ها، بازخوانی‌ها و سرانجام آن تجربه دینی ویژه و یکتا، شنیدن سخنان الهی و برانگیختگی موحدانه‌اش در پی آن مواجهه قدسی و سپس پیام‌آوری‌ها، رنج‌بری‌ها و شکیبایی‌های او در این روزگار دشوار و توان‌فرسا، همه‌وهمه، در پرتو این فردیت است که معنی حقیقی خویش را بازمی‌یابد.
ما مسلمانان اکنون همچون بسیاری دیگر، ناخواسته و ناچار، خود را قرنطینه کرده‌ایم و به طور موقت هم که باشد، دیگر مجالی برای ادای شعائر و شرایع اجتماعی خود، از عبادات و معاملات و حتی شاید سیاست‌ها نداریم. مساجد، محافل و منابری که سال‌های سال، از راه‌ها و با اهداف گوناگون برپا بوده‌اند، اکنون، برای مدتی نامعین، به‌تعطیلی کشیده شده‌اند. اکنون اما، چنان که من می‌پندارم، فرصتی نیکو فراهم آمده است تا قدری هم برای بازتولید تجربه دینی ویژه آن روزگار فراموش‌شده، روزگار تنهایی حضرت محمّد (ص) در مکه بکوشیم و در پس آن همه تأکید و تلاش معطوف به سویه‌های اجتماعی زیست مسلمانی، اندکی نیز سویه‌های فردی آن را ارج گذاریم. شاید در آینده نه‌چندان دور این تمام چیزی باشد که از زیست مسلمانی برای ما باقی بماند. ازاین روی است که می‌گویم کرونا شاید به‌راستی برای ما یک فرصت تاریخی استثنایی باشد!
تجربه دینی ویژه حضرت محمد (ص)، ۲ گونه متفاوت، اما پیوسته دارد، که معمولا بازشناسی آن، به یک اعتبار، با معیار تاریخی-جغرافیایی مکّی/مدنی انجام می‌شود. قرآن کریم را که می‌نگریم، تفاوت روشنی را، هم در سبک سخن آیه‌های فرودآمده در این ۲ روزگار و هم گاه در درون‌مایه آنها احساس می‌کنیم. تاریخ نیز تفاوت میان شئونات مختلف زندگی حضرت محمد (ص) را در این ۲ روزگار گواه است. با این همه، آنچه مسلمانان در طول تاریخ خود آزموده‌اند و می‌آزمایند، بیشتر به تجربه‌های دینی روزگار مدنی او وابسته و همانند است؛ روزگاری که او، به‌عنوان یک حاکم، شارع، قاضی و نقش‌هایی از این قبیل، همواره در میان جماعت بوده و اجتماعی زیسته است. مسلمانان نیز گویی به پیروی از همین بخش از تاریخ زندگی او، بیشتر کوشیده‌اند و می‌کوشند که عباداتی مانند نماز، دعا، حج و زیارت را به‌جماعت گذارند و نیز در معاملات و سیاست‌ها، هم‌وغم خویش را صرف آن‌هایی کنند که بازتاب‌دهنده تجربه‌های دینی روزگار مدنی‌اند. آری، زیست مسلمانی در این ۱۴ سده، شاید یکسره، متوجه و معطوف به همین روزگار بوده است. آنچه در این میانه غایب است اما، توجه و عطف نظر به زندگانی او در روزگار مکی است.
برای ما که از بیرون به حضرت محمد (ص) می‌نگریم، مهم‌ترین ویژگی روزگار مکی، همان ویژگی‌ای که گویی تجربه دینی او را نیز تا حدی از روزگار مدنی متمایز می‌سازد، فردیت اوست. این فردیت بر مهم‌ترین رویداد‌های زندگی او به‌مثابه یک فرستاده الهی، یعنی تحنث (پیش‌از وحی)، وحی و رسالت (پس‌از وحی) سایه افکنده است. تنهایی‌ها، گوشه‌نشینی‌ها، ژرف‌اندیشی‌ها، بازخوانی‌ها و سرانجام آن تجربه دینی ویژه و یکتا، شنیدن سخنان الهی و برانگیختگی موحدانه‌اش در پی آن مواجهه قدسی و سپس پیام‌آوری‌ها، رنج‌بری‌ها و شکیبایی‌های او در این روزگار دشوار و توان‌فرسا، همه‌وهمه، در پرتو این فردیت است که معنی حقیقی خویش را بازمی‌یابد.
ما مسلمانان اکنون همچون بسیاری دیگر، ناخواسته و ناچار، خود را قرنطینه کرده‌ایم و به طور موقت هم که باشد، دیگر مجالی برای ادای شعائر و شرایع اجتماعی خود، از عبادات و معاملات و حتی شاید سیاست‌ها نداریم. مساجد، محافل و منابری که سال‌های سال، از راه‌ها و با اهداف گوناگون برپا بوده‌اند، اکنون، برای مدتی نامعین، به‌تعطیلی کشیده شده‌اند. اکنون اما، چنان که من می‌پندارم، فرصتی نیکو فراهم آمده است تا قدری هم برای بازتولید تجربه دینی ویژه آن روزگار فراموش‌شده، روزگار تنهایی حضرت محمّد (ص) در مکه بکوشیم و در پس آن همه تأکید و تلاش معطوف به سویه‌های اجتماعی زیست مسلمانی، اندکی نیز سویه‌های فردی آن را ارج گذاریم. شاید در آینده نه‌چندان دور این تمام چیزی باشد که از زیست مسلمانی برای ما باقی بماند. ازاین روی است که می‌گویم کرونا شاید به‌راستی برای ما یک فرصت تاریخی استثنایی باشد!
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
