بررسی کارکردهای اجتماعی نماز | فریضه‌ای عدالت‌طلب و احیاگر حق

به گزارش شهرآرانیوز؛ شاید خیلی‌های ما نماز را صرفا عبادتی فردی بدانیم که از طریق آن با خدا سخن می‌گوییم و رهاورد آن را هم به زندگی شخصی خود منحصر کنیم، اما مروری بر این همه تأکید بر نماز و آثاری که قرآن و ائمه‌اطهار (ع) به آن اشاره می‌کنند، ثابت می‌کند که نماز دارای چنان دستاورد‌های عمیق اجتماعی است که اگر اصولی و درست اقامه شود، به‌تن‌هایی کار همه دستگاه‌های فرهنگی را انجام می‌دهد.
در ادامه، رهاورد این فریضه در عرصه اجتماع را بررسی کرده‌ایم.

اصلاح ارتباط با خدا و خلق

انسان موجودی است ذاتا اجتماعی، لذا درصدد تعامل و ارتباط با دیگران است و به طرق مختلف می‌کوشد این ارتباط را اصلاح و تقویت کند و عمق ببخشد. با توجه به آنکه در آموزه‌های دینی تصریح شده است هرکه ارتباطش با خدا را اصلاح کند، خدا ارتباط او را با مردم اصلاح می‌کند، نیاز است که آدمی به این اصلاح اقدام کند و چه راهی بهتر از نماز که خدا به‌عنوان شاهراه سخن گفتن و تعامل با خود، معرفی کرده و پیش پای ما گذاشته است؟

سد فحشا و منکر

برخلاف این تصور که نماز را صرفا عبادتی فردی تلقی می‌کنند، این واجب الهی دارای برکات بسیار اجتماعی است، لذا پیامبر اکرم (ص) در همان روز‌های آغازین بعثت با حضور حضرت علی (ع) و حضرت خدیجه (س)، نمازجماعت اقامه کردند. باید توجه کرد فریضه‌ای مثل نماز دارای یک کارکرد نیست، بلکه آثارش متعدد است؛ برای همین نماز در کنار رشد فردی و بازداشت انسان از فحشا و منکر، جامعه اسلامی را هم پویا و دربرابر هجمه‌ها و آفت‌ها واکسینه می‌کند.

اتحاد قلوب مؤمنان

از دلایل تأکید بر نمازجماعت به‌جای اقامه فردی نماز، کارکرد‌های اجتماعی آن است. در کتاب اسرارالصلاه آمده است: «حکمت اصلی در تشریع نمازجماعت، اتحاد قلوب مؤمنین در امر خداست و برای این اتحاد، فواید بسیاری از قوت اسلام و مسلمین می‌باشد. گذشته از این، نمازجماعت در تکمیل نفوس و قوت آنها، در سیر الی‌ا... و جلب فیوضات الهی، مؤثر است. مَثَل اجتماع قلوب، مَثَل اتصال آب‌های قلیل به یکدیگر است که، چون به یکدیگر متصل شوند، از صورت آب قلیل خارج شده و کر می‌شوند که دیگر به اندک نجاستی، طهارتش را از دست نمی‌دهد».

ایجاد مکانیسم خودکنترلی

از مهم‌ترین آثار اجتماعی نماز، کاهش جرائم و ایجاد مکانیسم کنترل است، خداوند متعال در آیه۴۵ سوره مبارک عنکبوت می‌فرماید: «وَأَقِمِ الصَّلَاهَ إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ»؛ یعنی نماز مانع از ابتلای انسان به فحشا و منکر می‌شود که این نه‌تن‌ها برای فرد بلکه برای جامعه هم رهاورد بسیار دارد. علاوه‌بر این، سوره مبارک هود نیز به نقش بازدارندگی نماز از گناه اشاره می‌کند و می‌فرماید: «در دو طرف روز و اوایل شب، نماز را برپا دارید. به‌درستی که حسنات، سیئات و بدرفتاری‌ها را از بین می‌برد و این پندی است برای پندگیرندگان».

حامی حقوق اجتماعی

از دیگر آثار اجتماعی نماز، تأمین عدالت و رعایت حقوق جامعه است؛ در اسلام مقدمات نماز مانند مکان، لباس نمازگزار، آب وضو و غسل او باید از هر نظر بدون اشکال باشد. نمازگزار نمی‌تواند در لباسی که به‌زور از دیگری گرفته است یا در مکانی که به دیگری تعلق دارد، بدون رضایت صاحبان آنها نماز بگزارد. فردی که حقوق دیگران را غصب و نیاز‌هایش را از اموال دیگران تهیه کرده باشد، با آن اموال نمی‌تواند به نماز بایستد و هنگامی نماز چنین شخصی پذیرفته است که تمام اموال نامشروع را از مال خود خارج و با رعایت موبه‌موی شرایط، نماز را برپا کند.

در ادامه حتما بخوانید اشتباهات رایجی که والدین در آشنایی فرزندان با نمازخواندن مرتکب می‌شوند

ترک گناه از روی حیا

یکی از کارکرد‌های مهم اجتماعی نماز، ایجاد حیاست که در حکم سازوکار و مانعی درونی مقابل گناه، عمل می‌کند؛ امیرالمؤمنین (ع) در بیان آثار حضور در مسجد می‌فرمایند: «[ارتباط با مسجد سبب می‌شود نمازگزار]گناهی را از روی خشیت یا حیا ترک کند» (الأمالی، ص۳۸۹). این یعنی رفتن به مسجد برای نمازجماعت و انجام امور مذهبی، مانع از گناه و منکرات در فرد می‌شود. در حدیثی دیگر، امام‌صادق (ع) درباره آثار نمازجماعت می‌فرمایند: «نمازجماعت سبب مراقبت و کنترل و دوری از گناهان و معاصی می‌شود» (بحارالانوار، ج۶، ص۷۱).

روزی اثر خواهد کرد

نماز برای آنکه سد گناه شود، نیازمند شروطی است. ممکن نیست کسی نماز بخواند و هیچ‌گونه تأثیری در او باقی نگذارد؛ هرچند نمازش صوری و حتی آلوده به گناه باشد. امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «کسی که دوست دارد ببیند آیا نمازش مقبول درگاه الهی شده است یا نه، باید ببیند آیا این نماز او را از زشتی‌ها و منکرات بازداشته است یا نه»؛ و در حدیث است که پیامبر (ص) درباره جوانی از انصار که نماز می‌خواند، اما به گناه هم آلوده بود، فرمودند: «سرانجام روزی نمازش، او را از این اعمال زشت پاک می‌کند».