اعمال و آداب توصیه شده برای ماه صفر | ماهی که همچنان عزادار است

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ برای ما دوستداران خاندان عترت و طهارت، ماه صفر ماه تازه‌ای در تقویم نیست، بلکه فرصت باقی‌مانده برای سوگواری و شرکت در عزای حسینی ماهی که با مصیبت‌های کاروان اسرای کربلا پیوند خورده است و ما را پس از چندین روز به تجدید دیدار با شهدای کربلا می‌رساند؛ ماهی که گویی اندوه در آن، تمام‌نشدنی است و پس از ماه محرم، این ماه را نیز ماه عزا و سوگواری برای شیعیان می‌دانند؛ زیرا رحلت پیامبر (ص)، شهادت امام‌حسن (ع) و امام‌رضا (ع) نیز در آن قرار دارد. در ابتدای این ماه، نگاهی انداخته‌ایم به اعمال و آداب ورود به آن تا مانند دیگر ماه‌های قمری، از روز‌های آن فرصتی برای بندگی و بهره‌مندی بسازیم.

ماهی که شوم نیست

برای ماه صفر مانند دیگر ماه‌های قمری، اعمالی ذکر شده است. این اعمال گاه جنبه عبادی دارد و برخی نیز مرتبط با مناسبت‌های این ماه است. مهم‌ترین عملی که در ماه صفر به آن توصیه شده است، صدقه است.

همین تأکید موجب شده است که برخی مردم، روز‌های این ماه را از ایام نحس سال بدانند، درحالی‌که با توجه به منابع و اظهارنظر کارشناسان، روایتی در تأیید نحس بودن ماه صفر موجود نیست و هر آنچه به این عنوان ذکر می‌شود، بیشتر جنبه تاریخی دارد و در چرایی این امر به مناسبت‌هایی مانند رحلت پیامبر (ص) یا ورود کاروان اسرا به شهر شام، اشاره می‌شود. همچنین آغاز جنگ صفین در نخستین روز این ماه بوده است. 

از دیگرسوی برخی با استناد به روایت پیامبر اسلام (ص) که «هرکه خبر تمام شدن ماه صفر را به من دهد، بشارت بهشت را به او می‌دهم»، ماه صفر را شوم دانسته‌اند و پایان آن را جشن می‌گیرند. (الرواشح‌السماویه، ص ۲۰۲). در این‌باره آیین‌هایی نیز در فرهنگ عامه شکل گرفته است و همان‌طور که گفته شد، بیشتر جنبه مردمی و تاریخی دارند و ریشه‌ای در روایات اسلامی ندارند.

دعا به وقت دیدن ماه

به سنت آغاز ماه‌های قمری و رؤیت هلال ماه، نخستین عمل مشترک ماه صفر، خواندن دعا در وقت دیدن هلال است. یکی از بهترین دعا‌ها برای زمان رؤیت هلال ماه، دعای ۴۳ صحیفه‌سجادیه، میراث گران‌قدر امام‌سجاد (ع)، است. توصیه شده است که در وقت وارد شدن به ماه، حداقل سه‌مرتبه بگوید ا... اَکْبَر و سه‌مرتبه لاإلهَ‌الَّاا... و سپس بگوید: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی أذْهَبَ شَهْرَ کَذا وَ جاءَ به شهرِ کَذا. همچنین از محدث بزرگ، فیض کاشانی، دعایی برای ماه صفر نقل شده است که هر روز ۱۰ مرتبه خواندن آن توصیه می‌شود. این دعا این‌گونه آغاز می‌شود: «یا شَدیدَ الْقُوی وَ یاشَدیدَ الْمِحالِ...».

هم‌نشینی با قرآن

دیگر عمل توصیه‌شده برای ماه صفر، خواندن قرآن است. آمده است که در روز نخست این ماه، هفت‌مرتبه سوره حمد تلاوت شود. همچنین ختم سوره واقعه به‌خصوص اگر اول ماه قمری با دوشنبه مصادف شود، توصیه شده است. در مورد فضیلت خواندن این سوره، از امام‌صادق (ع) روایت شده است که سوره واقعه منافع و بهره‌های فراوان دارد که قابل شمارش نیستند.

ایشان در حدیثی، درباره تلاوت سوره واقعه فرموده‌اند: «هر کسی مشتاق به بهشت و ویژگی‌های آن است، سوره واقعه را بخواند». (ثواب‌الاعمال، ص۱۱۷). همچنین، در آخرین چهارشنبه ماه صفر، خواندن سوره‌های «الم‌نشرح»، «تین»، «اذاجاء»، «ناس» و «فلق» هرکدام هفت‌مرتبه توصیه شده است.

نمازی که سفارش شده است

خواندن نماز و گفت‌و‌گو با خداوند، از دیگر اعمال مستحبی ماه صفر است. در مفاتیح‌الجنان آمده است که در شب اول ماه صفر، دو رکعت نماز خوانده شود. در هر رکعت بعد از حمد، سوره انعام قرائت شود. نماز دیگری نیز برای روز اول ماه توصیه شده است که در رکعت اول بعد از حمد، سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره قدر خوانده می‌شود. سفارش شده است که پس از این نماز مستحب، نیکوست که صدقه نیز پرداخت شود. همان‌طور که اشاره کردیم، برای دفع بلایا و حفظ سلامتی در این ماه، صدقه دادن سفارش شده است.

عملی که تو را به خدا نزدیک می‌کند

روزه نیز از اعمال مستحبی ماه صفر است. روزه مستحبی در شرایطی که ما دیگر روزه قضا نداشته باشیم، برای ما برکت‌های فراوانی به‌جز ثواب اخروی دارد. ازجمله فوایدی که برای روزه مستحبی ذکر شده است، می‌توان به تقویت اراده، پاک‌سازی روح و جسم، افزایش تقوا و نزدیکی به خداوند اشاره کرد. در ماه صفر سه روز برای روزه توصیه شده است. مرحوم «علامه‌مجلسی» در «زادالمعاد» می‌گوید: «مطابق مشهور، این سه روز، پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است».

در ادامه حتما بخوانید درباره هیئت‌های سکولار که درپی سیاست‌زدایی از  عزاداری امام حسین(ع) هستند

زیارت شهدای کربلا در اربعین حسینی

اما یکی از دل‌نشین‌ترین اعمال ماه صفر، زیارت امام‌حسین (ع) به‌ویژه در اربعین حسینی است؛ زیارتی که بنا به حدیثی از امام حسن عسکری (ع)، یکی از نشانه‌های مؤمنان شمرده شده است. خوب است بدانیم که زیارت سیدالشهدا (ع) همیشه مستحب است، اما در اماکن خاص و اوقات خاص، سفارش دوچندان به آن شده است و زیارت ایشان در اربعین، یکی از این اوقات خاص است.

درباره ثواب زیارت اربعین امام‌حسین (ع) با پای پیاده، در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «کسى که با پای پیاده به زیارت حسین (ع) برود، خداوند با هر قدمى که برمی‌دارد، یک حسنه برایش می‌نویسد و یک گناه از او محو مى‏ فرماید و یک درجه، مرتبه‌اش را بالا مى‏‌برد. وقتى به زیارت رفت، حق‌تعالى دو فرشته را موکل او مى‏‌فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود، بنویسند و آنچه شر و بد است، ننویسند.» (کامل‌الزیارات، ص۱۳۴).

سوگواری برای پیام‌آوران عاشورا

همان‌طور که در ابتدای مطلب اشاره شد، ماه صفر فرصتی در ادامه ماه محرم برای عزاداری شهدای کربلا و بازماندگان آن است؛ چنان‌که در روایات آمده است روز‌های ابتدایی این ماه مصادف با ورود کاروان اسرا به شهر سیاه شام است. حضرت رقیه (س)، دختر سه‌ساله امام‌حسین (ع)، در پنجم این ماه در سال ۶۱هجری‌قمری و در خرابه شام رحلت کردند.

همچنین عماریاسر، از اصحاب پیامبر (ص)، در نهم ماه صفر به شهادت رسید و می‌دانیم که رحلت پیامبر اکرم و ختم وحی قرآن در این ماه رخ داده است؛ ماهی که با شهادت امام حسن (ع) و امام رضا (ع) پایان می‌یابد؛ به همین خاطر بزرگان دین بر عزاداری برای اهل‌بیت (ع)، به‌خصوص «امام‌حسین (ع)» و توسل و تمسک به آنان در ماه صفر، بسیار تأکید کرده‌اند.