صفات مبغوض در بیان امام محمدباقر (ع)

اهل بیت (ع) از رذائل اخلاقی به طور کامل پاک بوده اند و اصحاب و پیروان خویش را نیز از آن بازداشته اند. تبیین رذائل اخلاقی و نکوهش آن‌ها برای دور کردن انسان از آن‌ها و پیرایش بشر از رذائل اخلاقی در مدرسه اخلاقی امامان (ع) دیده می‌شود. امام محمدباقر (ع) در نکوهش سه رذیلت اخلاقی فرموده اند: «إنَّ اَ... یُبْغِضُ اَللَّعَّانَ اَلسَّبَّابَ اَلطَّعَّانَ علی المومنین (تفسیر عیاشی) خداوند، اشخاص بدزبان دشنام گوی گوشه زن بر مومنان را دشمن دارد.»

امام پنجم (ع) در این حدیث اخلاقی، همگان را از سه رذیلت و صفت زشت اخلاقی بازداشته اند. امام از بغض الهی برای سه چیز خبر داده اند. کلمه «یبغض» در این حدیث، بیانگر دشمنی شدید و ناخوش داشتن و دوست نداشتن است. بغض ضد حب است. آنچه خداوند از آن خشمگین است، آن را دوست ندارد و آنچه نزد خدا عذاب دارد و فاعل آن از رحمت الهی به دور است، مبغوض الهی است. به حکم این حدیث، سه گروه مبغوض و از رحمت الهی به دو رند.

«لعان» به معنای بسیار لعنت کننده و بسیار نفرین کننده است. کسی که همواره زبانش به لعنت و نفرین نابجا و بناحق باز است و خداوند از این بابت از او خشمگین است. لعنت و نفرین از مفاهیم آسان و روشن برای همگان است. کسی که کلمه «لعنت» را برای دیگران به کار می‌برد و زیاد دیگران را لعنت می‌کند و برای هر چیز کوچکی و از هرکس ناراحت می‌شود و او را لعنت می‌کند، لعان است.

راغب اصفهانی در بیان معنای لعن می‌نویسد: «اللعن الطرد والابعاد على سبیل السخط و ذلک من ا... تعالى فی الآخره عقوبه و فى الدنیا انقطاع من قبول رحمته و توفیقه، و من الانسان دعاء على ... (المفردات فی غریب القرآن، ماده لعن، ص ۴۵۱) لعن، طرد و دور ساختن به روش خشم است و لعن از جانب خدای متعال در آخرت، عقاب و در دنیا، انقطاع از پذیرش رحمت و توفیق الهی است و لعن از جانب انسان، نفرین بر دیگری است. اگر گفتن جمله لعنت بر تو، یا لعنت خدا بر تو باد، ورد زبان انسان و عادت او شود و بی دلیل و تنها براساس هوای نفس خویش، همواره دیگران را لعنت کند، مصداق لعان است و خداوند او را دوست ندارد».

دشنام دادن و ناسزا گفتن و بدزبانی و بدگویی و بددهان بودن، «سب» است. راغب اصفهانی می‌نویسد: «السب الشتم الوجیع (المفردات فی غریب القرآن، ماده سب، ص ۲۲۰) سب، دشنام دردناک و زجرآور است». امام محمدباقر (ع) در این حدیث، دومین شخصی را که مغضوب الهی دانسته اند، سباب و دشنام پیشه است، بنابراین فحش دادن و سخنان زشت بر زبان جاری ساختن، رذیلت اخلاقی است و مرتکب آن با بغض الهی مواجه می‌شود.

طعنه زدن، نیش زبان، سرکوفت زدن، کنایه زدن، سرزنش کردن و زخم زبان زدن نیز صفات مذموم و بدی است و «طعان» بودن از موارد مبغوض شدن در پیشگاه خداوند است. عیب کسی را پیش دیگران گفتن و او را رنجاندن و کنایه زدن، بسیار بد است و باید از آن دوری کرد.
امام محمدباقر (ع) «لعان» و «سباب» و «طعان» را از دارندگان صفات زشت اخلاقی و بیماری زبانی شمرده اند و با تعبیر «إن ا... یبغض» زشتی شدید انجام دادن و آلودگی به آن‌ها را در پیشگاه خداوند آموزش داده اند. از پیروان امام باقر (ع) انتظار می‌رود از این موعظه امام بهره ببرند و این بیماری‌ها را درمان کنند و خود را از این صفات ناپسندیده نجات بخشند.