پس از ۵۰ سال

یک شهروند ایرانی معاصر، حتى اگر هیچ تعلق دینی و مذهبی به موضوع ماه محرم نداشته باشد و هیچ وابستگی اعتقادی یا عاطفی به سیدالشهدا (ع) نیز او را به عاشورا پیوند ندهد، باز هم نمی‌تواند از کنار حادثه‌ای که در سال ۶۱ هجری در کربلا رخ داد، بی‌اعتنا بگذرد.

این موضوع چنان در ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی جامعه ما رسوخ کرده و نقش آفریده و حضور یافته است که بخواهیم یا نخواهیم، زندگی فردی و اجتماعی هریک از ما نمی‌تواند از آن برکنار باشد، بلکه شاید بتوان گفت هیچ حادثه‌ای در حیات بشر و تاریخ جهان، این اندازه در زندگی نسل‌های بعد اثرگذار و تعیین‌کننده و جریان‌ساز نبوده است. پس باید آن را درست بشناسیم و چنان‌که بوده است بفهمیم و بسیار و سزاوار از آن بخوانیم؛ هرچند در باره موضوعی چنین مهم و سرنوشت‌ساز کتاب‌های متعدد و متنوع نیز نوشته‌اند و برخی چالش‌آفرین و جنجال‌برانگیز شده و بعضا تناقض‌ها و اختلاف‌های جدی هم برانگیخته است یکی از مهم‌ترین، مشهورترین و جدی‌ترین آثاری که در این حوزه انتشار یافته و با استقبال گسترده نخبگان نیز مواجه بوده، کتاب «پس از ۵۰ سال» با عنوان فرعی «پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین (ع)» است.
دکتر سیدجعفر شهیدی، مؤلف دانشمند و فرزانه این اثر، به دلایل گوناگون بخت آن را پیدا کرد که کتابش با چنین توفیقی روبه‌رو شود.

او از یک‌سو فقیه و مجتهد برجسته‌ای بود که پیشینه تحصیل ممتاز در حوزه علمیه نجف اشرف را داشت و از سوی دیگر پس از بازگشت به ایران، فرصت تحصیل و تتبع در فضای دانشگاهی را پیدا کرد و به‌سرعت در این فضای جدید و تازه درخشید و متمایز شد.
این موقعیت موجب شد که او دانش گسترده دینی خود را در قالب و چارچوب پژوهش‌ها و تحقیقات نوین به خدمت بگیرد و با تسلط عمیق به زبان عربی و متون کهن، دسترسی بیشتری به منابع اصیل یابد و بتواند رویکردی متفاوت برای بررسی تاریخ اسلام اتخاذ کند.

او خود را -متواضعانه و از سر فروتنی- تنها معلم ادبیات می‌دانست و از کم‌توجهی استادان حوزه تاریخ به این مقطع زمانی مهم و اثرگذار شکایت داشت و می‌گفت که از سر اضطرار کوشیده تا به سهم خود جای خالی کار آنان را پر کند، گرچه در عمل، آثار برجسته و ماندگار آن مرحوم در حوزه تاریخ اسلام، تصویر یک متخصص کم‌نظیر در عرصه تاریخ‌نویسی را از وی به یادگار گذاشت.

او که از سال‌های کودکی دغدغه این موضوع را پیدا کرده و از نگرش سطحی و غیرعالمانه رایج در فضای دینی و مذهبی به وقایع تاریخ اسلام گلایه‌مند بود، کوشید بدون موضع و پیش‌داوری به پرسش‌هایی جدی و اساسی پاسخ دهد که معتقد بود پیش از هر کس برای خودش مطرح بوده و ده‌ها سال ذهن و فکر او را به خود مشغول داشته است.

او باور داشت که برای تحقق این هدف باید هم دوره زمانی گسترده‌تری را بررسی کرد و هم حوزه‌های موضوعی متنوع‌تری را در نظر گرفت و خطای غالب نویسندگان و پژوهشگران را در این می‌دانست که مثلا حادثه کربلا را اولا فقط در وقایع چند ماه منتهی به روز عاشورا و ماه‌های بعد از آن جست‌وجو می‌کنند و ثانیا بیشتر به جنبه‌های اعتقادی یا نظامی واقعه می‌پردازند، درحالی‌که برای فهم عوامل و اسباب حادثه کربلا و شهادت امام‌حسین (ع) باید ده‌ها، بلکه صد‌ها سال قبل را کاوید و همه عناصر و اجزای جغرافیایی و زیست‌محیطی و اقتصادی و مردم‌شناسی شبه‌جزیره عربستان را مورد نظر و مطالعه قرار داد. او با این رویکرد توانست کتابی متفاوت و اثری بدیع بنگارد که با نثر فارسی زیبا و قلم دلنشینش طراوت و حلاوتی افزون‌تر یافت.

این کتاب که صورت‌بندی اولیه‌اش - بعد از ده‌ها سال اندیشه و اشتغال ذهنی مداوم ایشان- هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته و در جلسات حضوری برای مخاطبان جوان عرضه شده بود، نخستین بار در روزنامه‌ها انتشار یافت و پس از استقبال گسترده به‌صورت کتاب درآمد.
از آن زمان تاکنون طی حدود ۴۰ سال، این کتاب در دفتر نشر فرهنگ اسلامی ۵۴ بار به چاپ رسیده (حدود ۵۰۰ هزار نسخه) و بار‌ها نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در رسانه‌ها معرفی شده و مرجع و منبع بسیاری از محققان و نویسندگان ازجمله شهید سیدمرتضى آوینی در کتاب «فتح خون» بوده است.