آمبولی ریه چیست؟ | علائم، پیشگیری و درمان

شهرآرانیوز - آمبولی ریه، انسداد در یکی از عروق در ریه‌ است. آمبولی ریه در اکثر موارد توسط لخته‌های خونی ایجاد می‌شود که از پاها یا به‌ندرت سایر قسمت‌های بدن به سمت ریه‌ها حرکت می‌کنند (ترومبوز ورید عمقی).

از آنجا که این لخته‌ها جریان خون به ریه ها را مسدود می‌کنند، آمبولی ریه می‌تواند بسیار خطرناک باشد. با این‌حال درمان سریع، خطر مرگ را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از ایجاد لخته‌های خون در پاها به محافظت از شما در برابر آمبولی ریه کمک خواهد کرد.

علائم آمبولی ریه

علائم آمبولی ریه بسته به آنکه چه میزان از ریه‌ی شما درگیر شده باشد، اندازه‌ی لخته‌ها و اینکه آیا به یک بیماری قلبی زمینه‌ای یا ریوی مبتلا هستید یا خیر، می‌توانند به‌شدت متفاوت باشند.

علائم و نشانه های متداول آمبولی ریه عبارتند از:

• تنگی نفس: این علامت معمولا به‌طور ناگهانی آغاز و همیشه با فعالیت بدنی شدیدتر می‌شود.
• درد قفسه‌ سینه: ممکن است احساس کنید که دارید دچار حمله قلبی می‌شوید. این درد معمولا در هنگام کشیدن نفس عمیق (پلورزی)، سرفه کردن، غذاخوردن، خم‌شدن یا دولا‌شدن بدتر می‌شود و با انجام فعالیت بدنی شدیدتر خواهد شد اما با استراحت‌کردن از بین نمی‌رود.
• سرفه: ممکن است دچار سرفه‌هایی شوید که با خلط خونی یا خلط با رگه‌های خون همراه‌اند.

سایر علائم و نشانه‌هایی که می‌توانند با آمبولی ریه ایجاد شوند عبارتند از:

• درد یا تورم پاها یا یکی از آنها، معمولا در ماهیچه‌ی ساق پا؛
• پوست مرطوب یا بی‌رنگ (سیانوز)؛
• تب؛
• تعریق شدید؛
• ضربان قلب سریع یا نامنظم؛
• سبکی سر یا سرگیجه.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

آمبولی ریه می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند. اگر بدون دلیل خاصی دچار تنگی نفس، درد قفسه‌ی سینه یا سرفه‌هایی با خلط خونی شده‌اید، فورا به دنبال کمک پزشکی بروید.

علت آمبولی ریه

عواملی که احتمال ابتلا به آمبولی ریه را بیشتر می‌کنند

اگرچه هر کسی ممکن است دچار لخته‌های خون و به دنبال آن آمبولی ریه شود اما عوامل خاصی می‌توانند خطر ابتلای شما به این عارضه را افزایش بدهند.

۱. سابقه‌ی پزشکی

اگر شما یا هر یک از اعضای خانواده‌تان در گذشته به لخته‌های خون وریدی یا آمبولی ریه دچار شده باشید، خطر ابتلای شما به این وضعیت بیشتر خواهد شد. این ممکن است به علت اختلالات ارثی باشد که بر خون اثر می‌گذارند و آن را بیشتر مستعد لخته‌شدن می‌کنند.

علاوه بر این برخی از بیماری‌ها و درمان‌های پزشکی نیز شما را در معرض خطر قرار می‌دهند، مانند:

• بیماری قلبی: بیماری قلبی‌عروقی به‌ویژه نارسایی قلبی، احتمال تشکیل لخته‌های خون را افزایش می‌دهد.
•  
• سرطان: برخی سرطان ها – به‌خصوص سرطان‌ پانکراس (سرطان لوزالمعده)، سرطان تخمدان، سرطان ریه و بسیاری از سرطان‌هایی که دچار متاستاز شده‌اند – سطوح موادی را که به تشکیل لخته‌ی خون کمک می‌کنند، افزایش می‌دهند. شیمی درمانی نیز احتمال تشکیل لخته‌ی خون را افزایش می‌دهد. در زنانی با سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی سرطان سینه که تاموکسیفن یا رالوکسیفن مصرف می‌کنند نیز احتمال تشکیل لخته‌های خون بیشتر است.
•  
• جراحی: جراحی یکی از علل اصلی لخته شدن خون است. به همین علت برای پیشگیری از تشکیل لخته‌ها ممکن است قبل و بعد از جراحی‌های مهمی مانند تعویض مفصل زانو، داروهای خاصی به فرد داده شود.

۲. بی‌تحرکی طولانی‌مدت

احتمال تشکیل لخته‌های خون در طول دوره‌هایی که فرد هیچ‌گونه فعالیت بدنی ندارد، بسیار بیشتر خواهد شد، مانند:

• استراحت در رختخواب: درازکشیدن طولانی‌مدت در رختخواب پس از جراحی، حمله‌ی قلبی، شکستگی پا، آسیب‌دیدگی یا هر نوع بیماری جدی، شما را بیشتر مستعد تشکیل لخته‌های خون می‌سازد. هنگامی که اندام‌های تحتانی به‌مدت طولانی افقی باشند، جریان خون وریدی کُند و خون در پاها جمع می‌شود.
•  
• سفرهای طولانی: نشستن در یک وضعیت تنگ و فشرده (کم‌جا) در طول سفرهای هوایی یا زمینی طولانی، جریان خون در پاها را کُند می‌سازد که این امر در تشکیل لخته‌های خون نقش دارد.

۳. سایر عوامل خطر

• سیگارکشیدن: به دلایلی که هنوز کاملا مشخص نیست، مصرف دخانیات برخی افراد را مستعد تشکیل لخته‌های خون می‌کند، به‌خصوص هنگامی که با سایر عوامل خطر همراه باشد. (روش ترک سیگار)
•  
• داشتن اضافه وزن: داشتن اضافه وزن یا چاقی، خطر تشکیل لخته‌ی خون را به‌خصوص در خانم‌هایی که سیگار می‌کشند یا فشار خون بالا دارند، افزایش می‌دهد.
•  
• مصرف مکمل استروژن: استروژن موجود در قرص های ضد بارداری و درمان جایگزینی هورمون، فاکتورهای انعقادی را در خون شما افزایش می‌دهد – به‌خصوص اگر سیگار بکشید یا اضافه وزن داشته باشید.
•  
• بارداری: فشاری که وزن کودک روی رگ‌های لگن وارد می‌کند، می‌تواند برگشت خون از پاها را کُند سازد. احتمال تشکیل لخته‌های خون با کُندشدن جریان خون یا جمع‌شدن خون در یک ناحیه افزایش می‌یابد.

عوارض آمبولی ریه و خطرات احتمالی

آمبولی ریه می‌تواند بسیار خطرناک باشد. حدود یک‌سوم از افراد با آمبولی ریه‌ی تشخیص داده‌نشده یا درمان‌نشده زنده نمی‌مانند، با این‌حال هنگامی که این عارضه به‌موقع تشخیص داده و درمان شود، این میزان به‌طرز چشمگیری کاهش می‌یابد.

آمبولی ریه ممکن است به پرفشاری خون ریوی نیز منجر شود؛ وضعیتی که در آن فشار خون در ریه‌های شما و در سمت راست قلب‌تان بیش‌ازحد بالاست. هنگامی که گرفتگی‌هایی در عروق داخل ریه‌هایتان داشته باشید، قلب‌تان باید برای به‌جریان‌انداختن خون در آن رگ‌ها سخت‌تر کار کند. این مسئله، فشار خون را در داخل این رگ‌ها و سمت راست قلب افزایش می‌دهد که می‌تواند قلب شما را ضعیف کند.

در موارد نادر، آمبولی‌های کوچکی به‌طور مکرر اتفاق می‌افتند، به مرور زمان گسترش می‌یابند و به پرفشاری ریوی مزمن منجر می‌شوند که به پرفشاری ریوی ترومبوآمبولیک مزمن نیز معروف است.

پیشگیری از آمبولی ریه پس از جراحی

جلوگیری از تشکیل لخته در رگ‌های عمقی پاها (ترومبوز ورید عمقی)، به پیشگیری از آمبولی ریه کمک خواهد کرد. به این دلیل اکثر بیمارستان‌ها در مورد اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از لخته‌شدن خون بسیار جدی هستند، ازجمله:

۱. رقیق کننده خون (ضدانعقادها)

این داروها اغلب قبل و بعد از جراحی به افرادی که در معرض خطر تشکیل لخته هستند و همچنین کسانی که به‌خاطر حمله‌ی قلبی، سکته مغزی یا عوارض ناشی از سرطان در بیمارستان بستری شده‌اند، داده می‌شود.

۲. جوراب‌های فشرده‌سازی (واریس)

جوراب‌های فشرده‌سازی (واریس)، پاها را به‌طور یکنواخت تحت فشار قرار می‌دهند و به رگ‌ها و عضلات پا کمک می‌کنند خون را به‌طور مؤثرتری حرکت بدهند. آنها یک راه مطمئن، ساده و ارزان برای جلوگیری از راکدشدن خون در طول و پس از جراحی عمومی هستند.

۳. بالا‌آوردن پا

بلندکردن پاهایتان در هر زمان ممکن و در طول شب نیز بسیار مؤثر است. با قراردادن چند کتاب یا آجر، پایین تخت‌تان، پاهایتان را ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر بالا بیاورید.

۴. فعالیت بدنی

حرکت‌کردن در اسرع وقت پس از جراحی، به پیشگیری از آمبولی ریه و سرعت‌بخشیدن به روند بهبودی کمک می‌کند. این یکی از دلایل اصلی است که پرستاران از بیماران می‌خواهند هرچه زودتر از جایشان بلند شوند – حتی در همان روزی که جراحی داشته‌اند – و علی‌رغم وجود درد در محل برش جراحی، چند دقیقه راه بروند.

۵. فشرده‌سازی پنوماتیک (بادی)

این درمان از پاپوش‌هایی به بلندی ران یا ساق پا استفاده می‌کند که هر چند دقیقه یک‌بار به‌طور خودکار با هوا پر و سپس خالی می‌شوند تا رگ‌های پا را ماساژ بدهند و فشرده کنند و از این طریق جریان خون را بهبود ببخشند.

پیشگیری از آمبولی ریه در حین سفر

احتمال تشکیل لخته‌های خون در حین مسافرت کم است اما با طولانی‌شدن سفر، افزایش می‌یابد. اگر عوامل خطر لخته‌شدن خون را دارید و در مورد مسافرت نگران هستید، با پزشک‌تان صحبت کنید.

پزشک شما ممکن است موارد زیر را برای کمک به پیشگیری از تشکیل لخته‌های خون در طول مسافرت توصیه کند:

۱. مقدار زیادی مایعات بنوشید

کم‌آبی می‌تواند در تشکیل لخته‌های خون نقش داشته باشد و آب، بهترین مایع برای پیشگیری از کم‌آبی بدن است (فواید نوشیدن آب). از مصرف الکل اجتناب کنید، چون باعث ازدست‌رفتن آب بدن و کم‌آبی می‌شود.

۲. از جایتان بلند شوید

در طول سفرهای هوایی، هر یک ساعت از جایتان بلند شوید و در کابین هواپیما قدم بزنید. اگر رانندگی می‌کنید، هر یک ساعت توقف کنید و چند بار دور ماشین راه بروید. چند مرتبه نیز حرکت خم‌کردن عمیق زانوها (deep knee bends) را انجام بدهید.

۳. در صندلی‌تان وول بخورید

هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه، مچ پاهایتان را به عقب و جلو خم کنید و بپیچانید.

۴. جوراب‌های فشرده‌سازی بپوشید

پزشک‌تان ممکن است برای کمک به افزایش گردش خون و حرکت مایع در پاهای شما، پوشیدن این جوراب‌ها را توصیه کند. جوراب‌های فشرده‌سازی در انواع بافت‌ها و رنگ‌های شیک موجودند. حتی دستگاه‌هایی به‌نام stocking butlers نیز وجود دارند که در پوشیدن این جوراب‌ها به شما کمک می‌کنند.

تشخیص آمبولی ریه

تشخیص آمبولی ریه به‌خصوص در افرادی که بیماری زمینه‌ای قلبی یا ریوی دارند، دشوار است. به همین دلیل پزشک شما احتمالا یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را توصیه خواهد کرد:

۱. آزمایش‌های خون

ممکن است پزشک‌تان برای تعیین میزان یک ماده‌ی حل‌کننده‌ی لخته‌ی‌ خون به‌نام D dimer، دستور انجام آزمایش خون را بدهد. سطوح بالای این ماده می‌تواند نشان‌دهنده‌ی افزایش احتمال تشکیل لخته‌ی خون باشد، گرچه عوامل دیگری نیز می‌توانند باعث افزایش میزان D dimer شوند.

آزمایش‌های خون، مقدار اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون را نیز اندازه می‌گیرند. وجود لخته در رگ‌های خونی ریه‌های شما ممکن است سطح اکسیژن را در خون‌تان کاهش بدهد. علاوه بر این، آزمایش‌های خون مشخص می‌کنند که آیا شما اختلال انعقادی ارثی دارید یا خیر.

۲. تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس از قفسه‌ی سینه

این روش غیرتهاجمی، تصاویری از قلب و ریه‌های شما را بر روی یک فیلم نشان می‌دهد. گرچه تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس نمی‌تواند آمبولی ریه را تشخیص بدهد و ممکن است حتی به‌رغم وجود آمبولی ریه نرمال به‌نظر برسد، اما قادر است احتمال وجود وضعیت‌هایی را که به این بیماری شباهت دارند، رد کند.

۳. سونوگرافی

یک روش غیرتهاجمی دیگر به نام سونوگرافی دوبلکس (گاهی اوقات اسکن دوبلکس یا سونوگرافی فشرده‌سازی نیز نامیده می‌شود) از امواج صوتی برای بررسی وجود لخته‌های خون در رگ‌های ران شما استفاده می‌کند.

پزشک در این تست از یک دستگاه ترکه‌مانند به نام ترنسدیوسر (مبدل) برای هدایت امواج صوتی به رگ‌های تحت آزمایش استفاده می‌کند. این امواج سپس به ترنسدیوسر بازگردانده می‌شوند و توسط کامپیوتر به یک تصویر متحرک تبدیل می‌شوند. عدم وجود لخته‌های خون، احتمال DVT را کاهش می‌دهد. اگر عروق فوقانی ران شفاف (واضح) باشند، اولتراسونوگرافی قادر خواهد بود رگ‌های پشت زانوها را نیز برای بررسی لخته‌های باقی‌مانده اسکن کند. اگر لخته‌هایی وجود داشته باشد، احتمالا بلافاصله درمان آغاز خواهد شد.

۴. سی‌تی‌اسکن مارپیچ (اسپیرال)

در یک سی‌تی‌اسکن اسپیرال (هلیکال)، اسکنر به‌شکل مارپیچ دور بدن فرد می‌چرخد و تصاویر سه‌بعدی ایجاد می‌کند. این نوع سی‌تی‌اسکن، ناهنجاری‌های داخل شریان‌های ریه‌ها را با دقت بسیار بیشتری نسبت به سی‌تی‌اسکن‌های معمولی تشخیص می‌دهد. در برخی موارد برای مشخص‌کردن عروق ریوی، مواد کُنتراست‌زا (حاجب) به‌صورت وریدی به فرد تزریق می‌شود.

۵. آنژیوگرافی ریه

این آزمایش، تصویر واضحی از جریان خون در شریان‌های ریه‌ فراهم می‌کند و دقیق‌ترین روش برای تشخیص آمبولی ریه است اما به دلیل آنکه انجام آن به مهارت بالایی نیاز دارد و دارای ریسک‌های بالقوه جدی است، معمولا هنگامی انجام می‌شود که سایر آزمایشات نتوانند تشخیص قطعی ارائه بدهند.

در آنژیوگرافی ریه، یک لوله‌ی انعطاف‌پذیر (کاتتر) در داخل یک ورید بزرگ – معمولا در کشاله‌ی ران – قرار داده می‌شود و از این طریق به داخل قلب و رگ‌های ریوی هدایت می‌شود. سپس یک رنگ مخصوص به داخل کاتتر تزریق می‌شود و همان‌طور که رنگ در امتداد شریان‌ها در ریه‌های شما حرکت می‌کند، تصاویری با اشعه‌ی ایکس گرفته می‌شود.

یکی از خطرات این روش، تغییر موقت در ریتم قلب شماست. علاوه بر این، رنگ مورد استفاده ممکن است در افرادی که عملکرد کلیه‌هایشان دچار ضعف است، باعث آسیب کلیوی شود.

۶. ام‌آر‌آی

اسکن‌های ام‌آر‌آی از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌کنند. ازآنجاکه ام‌آر‌آی هزینه‌ی بالایی دارد، معمولا برای زنان باردار (برای جلوگیری از تابش اشعه به جنین) و افرادی به‌کار می‌رود که کلیه‌های آنها ممکن است توسط رنگ‌های به‌کاررفته در این تست‌ها آسیب ببینند.

درمان آمبولی ریه

هدف درمان، جلوگیری از بزرگ‌تر شدن لخته‌ی خون و پیشگیری از تشکیل لخته‌های خون جدید است. برای جلوگیری از عوارض جدی یا مرگ لازم است درمان به‌سرعت آغاز شود.

۱. رقیق‌کننده‌های خون (داروهای ضدانعقاد)

این داروها از تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کنند و به بدن کمک می‌کنند لخته‌های فعلی را تجزیه کند. هپارین یک داروی ضدانعقاد پرکاربرد است که می‌تواند از طریق ورید یا در زیر پوست تزریق شود. این دارو به‌سرعت اثر می‌کند و اغلب به‌مدت چند روز با یک داروی ضدانعقاد خوراکی مانند وارفارین تجویز می‌شود تا زمانی که تأثیرش آغاز شود – که ممکن است چند روز طول بکشد.

یک نوع جدیدتر از ضدانعقادها که به ضدانعقادهای خوراکی جدید (NOACs) معروف‌اند، برای درمان ترومبوآمبولی وریدی ازجمله آمبولی ریه، آزمایش و تأیید شده‌اند. این داروها به‌سرعت اثر می‌کنند و تداخل کمتری با سایر داروها دارند. برخی از (NOACs) می‌توانند بدون همراهی هپارین تجویز شوند. با این‌حال تمام داروهای ضدانعقادی دارای عوارض جانبی هستند که متداول‌ترین آنها خونریزی است.

۲. داروهای حل‌کننده‌ی لخته (ترومبولیتیک‌ها)

با وجود اینکه لخته‌های خون معمولا خودشان حل می‌شوند اما برخی از داروهای وریدی می‌توانند به حل‌شدن سریع‌تر آنها کمک کنند. ازآنجاکه این داروهای حل‌کننده‌ی لخته ممکن است باعث خونریزی شدید و ناگهانی شوند، معمولا فقط در شرایط بسیار جدی و وخیم به‌کار می‌روند.

۳. برداشتن لخته

اگر شما یک لخته‌ی بسیار بزرگ و خطرناک در ریه‌تان داشته باشید، پزشک ممکن است برداشتن آن را توصیه کند. این کار از طریق یک لوله‌ی نازک و منعطف (کاتتر) که از میان رگ‌های خونی شما هدایت می‌شود، صورت می‌گیرد.

۴. فیلتر رگ

یک کاتتر می‌تواند برای قراردادن فیلتر در ورید اصلی قلب – به‌نام بزرگ سیاهرگ پایینی – که از پاهای شما به سمت راست قلب‌تان می‌رود، به‌کار رود. این فیلترها می‌توانند جلوی حرکت لخته‌ها به سمت ریه‌ها را بگیرند. این روش معمولا در شرایطی به‌کار می‌رود که فرد نمی‌تواند داروهای ضدانعقاد مصرف کند یا داروی ضدانعقاد به‌خوبی یا به‌سرعت اثر نمی‌کند. هنگامی که دیگر به برخی از فیلترها نیاز نباشد، می‌توانند بیرون آورده شوند.

آماده‌شدن برای ملاقات با پزشک

اغلب موارد آمبولی ریه در ابتدا در بیمارستان‌ها، بخش‌های اورژانس یا مراکز مراقبت فوری تشخیص داده می‌شوند. اگر فکر می‌کنید که ممکن است آمبولی ریه داشته باشید، فورا به پزشک مراجعه کنید.

آنچه می‌توانید انجام بدهید

بهتر است فهرستی تهیه کنید که شامل موارد زیر باشد:

• توصیف‌های دقیق از علائم‌تان؛
• اطلاعاتی در مورد مشکلات پزشکی گذشته‌تان، به‌خصوص هرگونه جراحی یا بیماری اخیری که شما را چند روز بستری کرده است؛
• جزئیاتی در مورد سفرهای اخیر (پروازها یا سفرهای زمینی طولانی‌مدت)؛
• اطلاعاتی در مورد مشکلات پزشکی والدین یا خواهر و برادرتان؛
• داروهایی که مصرف می‌کنید؛
• سؤالاتی که می‌خواهید از پزشک‌تان بپرسید.

آنچه می‌توانید از پزشک‌تان انتظار داشته باشید

در طول معاینه‌ی فیزیکی، پزشک ممکن است پاهای شما را برای پیدا‌کردن علائم وجود لخته خون ورید عمقی بررسی کند (ناحیه‌ای که متورم، حساس به لمس، قرمز و داغ است). او همچنین به صدای قلب و ریه‌هایتان گوش خواهد داد و فشار خون شما را چک می‌کند.

منبع: مجله‌اینترنتیchetor