جایگاه سخاوت و حسن خلق در بیان امام کاظم (ع)

خدا همیشه با چه کسی است و او همواره در پناه خداست؟ سخاوت و حسن خلق در مکتب اخلاقی اهل بیت علیهم السلام چه جایگاهی دارد؟ پاسخ این پرسش را امام کاظم علیه السلام داده و چنین فرموده اند: السَّخِی الْحَسَنُ الْخُلُقِ فِی ظالْجَنَّةَ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیاً إِلَّا سَخِیاً وَ مَا زَالَ أَبِی یوصِینِی بِالسَّخَاءِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ حَتَّی مَضَی (الکافی، ج ۴، ص ۳۹ * تحف العقول عن آل رسول علیهم السلام، ص ۴۱۲ * مراه العقول فی شرح اخبارالرسول صلی ا... علیه و آله وسلم، ج ۱۶، ص ۱۶۸* الوافی، ج ۱۰، ص ۴۸۰ * تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج ۲۱، ص ۵۶۴ * بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۲۴).

 

انسان سخاوتمند خوش اخلاق در پناه خداست. خداوند او را رها و ترک نمی‌کند تا او را وارد بهشت کند و خداوند هیچ پیامبری را برنینگیخت، مگر اینکه سخاوتمند بود و پدرم همیشه و پیوسته مرا به سخاوت و خوش خلقی وصیت می‌کرد تا درگذشت و به شهادت رسید.
امام کاظم علیه السلام در این گفتار اخلاقی، دو صفت زیبا و فضیلت بزرگ را نشان داده اند. براساس این گفتار، «سخاوت» و «حسن خلق» در نظام اخلاقی اسلامی، جایگاه بلند و عالی دارد. اهل بیت علیهم السلام همه در عمل، سرآمد سخاوت و حسن خلق بوده اند و پیروان خویش را نیز به این دو خصلت زیبا و ارزشمند دعوت کرده اند.

امام کاظم علیه السلام اثر سخاوت و حسن خلق را بسیار بزرگ و بی نظیر دانسته اند. جمله «فِی کنَفِ اللَّهِ لَا یتَخَلَّی اللَّهُ عَنْهُ حَتَّی یُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ» گویای حقیقت نتیجه سخاوت و حسن خلق است. سخی خوش اخلاق در حمایت و پناه و محافظت خدا و در کنف اوست. این پشتیبانی و حمایت، کوتاه مدت و موقتی نیست، بلکه پناه و حمایت، پایدار و تا روز قیامت است. خداوند پشتیبان دائمی این فرد است و همیشه با اوست. سخاوتمند خوش اخلاق «اهل بهشت» است.
او در حفاظت و پناه الهی جای دارد تا خداوند او را به بهشت برساند و داخل آن کند، بنابراین انسان سخاوتمند خوش اخلاق از پایدارترین حمایت‌های الهی تا روز قیامت برخوردار است و خداوند او را به بهشت وارد می‌کند.

همه انبیای الهی و امامان علیهم السلام نمونه‌های سخاوتمندی و الگو‌ها و آموزگاران بزرگ سخاوتند. امام کاظم علیه السلام در جمله «ما بعث ا... نبیاً الّا سخیاً» تلازم «نبوت» و «سخاوت» را اعلام فرموده اند. خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نفرموده است، مگر اینکه باسخاوت بوده است. ادامه دهندگان راه انبیا باید به این وصف زیبای سخاوت و بخشندگی و جود و کرم و بزرگواری اقتصادی، آراسته شوند.

اهل بیت علیهم السلام سخاوتمند و خوش اخلاق بوده اند و وابستگان را نیز به این دو فضیلت اخلاقی توصیه می‌کرده اند. امام کاظم علیه السلام در نقل وصیت پدر فرموده اند: «مَا زَالَ أَبِی یوصِینِی بِالسَّخَاءِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ حَتَّی مَضَی.» براساس این جمله، وصیت پایدار و دائمی امام جعفر صادق علیه السلام به فرزندشان، امام موسی بن جعفر علیهماالسلام، سخاوت و اخلاق پسندیده و حسن خلق بوده است. این وصیت یک بار و برای زمان خاصی نبوده است، بلکه همواره و پیوسته در طول زندگی تا شهادت، همین وصیت را به فرزند خویش کرده اند.

امام کاظم علیه السلام در این حدیث، راهکار‌های رشد و پیشرفت جامعه اسلامی را آموزش داده اند. «سخاوتمندی و انفاق و یاری محرومان و نیازمندان» و «خوش اخلاقی و خوی زیبا و گفتار خوش و رفتار خوش»، دو راهبرد عملی برای ارتقا و تعالی فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی جامعه اسلامی است.